Prva decenija Oskara
Filmovima “Viva Vila!” (1934) Džeka Konveja (Jack Conway), “Kleopatra” (1934) Sesila De Mila (Cecil B. De Mille) i “Pobuna na brodu Baunti” (1935) Frenka Lojda (Frank Lloyd), Jugoslovenska kinoteka nastavlja ciklus posvećen prvoj deceniji Oskara.
Filmovima “Viva Vila!” (1934) Džeka Konveja (Jack Conway), “Kleopatra” (1934) Sesila De Mila (Cecil B. De Mille) i “Pobuna na brodu Baunti” (1935) Frenka Lojda (Frank Lloyd), Jugoslovenska kinoteka nastavlja ciklus posvećen prvoj deceniji Oskara.
Posetioci Muzeja Jugoslovenske kinoteke, u kojem je proteklih dana održan deo programa šestog festivala “Slobodna zona”, imaju priliku do 14. novembra da pogledaju i filmove “Gospodin Dids ide u grad” (1936) Frenka Kapre (Frank Capra), “Dobra zemlja” (1937) Sidnija Frenklina (Sidney Franklin), “Veliki valcer” (1938) Žilijena Divivijea (Julien Duvivier), “Zbogom gospodine Čipse!” (1939) Sema Vuda (Sam Wood), “Čarobnjak iz Oza” (1939) i “Prohujalo sa vihorom” (1939) Viktora Fleminga (Victor Fleming), te “Bagdadski lopov” (1940) Ludviga Bergera (Ludwig), Majkla Pauela (Michael Powell) i Tima Velana (Whelan), a u samoj završnici “Rebeku” (1940) Alfreda Hičkoka (Hitchcock) i “Plodove gneva” (1940) Džona Forda (John).
Od 1934. godine, kada je Kaprina razigrana komedija “Dogodilo se jedne noći” osvojila svih pet glavnih Oskara, trebalo je da prođe čak 41 godina da se situacija ponovi filmom “Let iznad kukavičjeg gnezda” Miloša Formana. Nekako istovremeno, te godine, ustalili su se na pobedničkim mestima i vodeći holivudski produkcioni giganti, koji će se kao po ključu, sledećih nekoliko decenija menjati na počasnom pijedestalu. Bili su to Kolumbija (Columbia), MGM, Braća Vorner (Warner Brothers), Junajted Artist (United Artist), Tventi Senčeri Foks (Twentieth Century Fox) i ponekad siromašniji i manje uspešni (Universal, RKO Radio, First National).
Tada se, kako je podsetio Aleksandar Saša Erdeljanović u programu Kinoteke, uvode i nove kategorije nagrada, čime se napokon priznaje značaj filmske montaže i muzike (podeljene na nagrade za najbolju muziku i najbolju pesmu u filmu), a od 1936. godine nagrađuju se i tumači najbolje sporedne muške i ženske uloge. Ta liberalizacija dovela je i do toga da prvi put (naravno ne za glavnu, već za sporednu ulogu) bude nominovana, a zatim i proglašena pobednicom, jedna crnkinja, simpatična, krupna služavka iz filma “Prohujalo sa vihorom” Heti MekDenijel (Hattie McDaniel).
Po tadašnjem ''nju dilovskom'' ukusu bila su nagrađivana ona dela u čijem centru pažnje je bio običan, prosečan Amerikanac, u početku okrenut sebi i nezainteresovan za tuđe probleme, koji na kraju isteruje pravdu, opredeljujući se za humane i pozitivne vrednosti. Prvi primer za to su filmovi “Gospodin Dids ide u grad”, “U grob ništa ne nosiš” (1938), “Gospodin Smit ide u Vašington” (1939), sa omiljenim Džemsom Stjuartom (James Stewart). Godina 1934, uz “Dogodilo se jedne noći”, zapamćena je i po značajnim biografskim filmovima “Viva Vila” o velikom meksičkom revolucionaru Panču Vilji i “Kleopatra” De Mila, njegovom poslednjem ostvarenju vezanom za antičku istoriju i žanru kome će se vratiti tek 15 godina kasnije u “Samsonu i Dalili”.
Njihovi žanrovski naslednici u godinama do rata biće pomalo monotone biografije Luja Pastera “Luj Paster spasitelj čovečanstva” (1936) i Emila Zole “Život Emila Zole” (1937) ,u režiji nemačkog emigranta Viljema Diterlea (William Dieterle), a jedini zanimljiv otklon od holivudskih biografskih filmova postigao je Francuz Žilijen Divivije u “Velikom valceru” (1938), lepršavoj biografiji Johana Štrausa, iz koje izbija tipična galska vrcavost i vedrina.
Četvrta kinematografska decenija prošlog veka i njena "oskarovska" dimenzija pamtljive su i po pojavi dva velika autora čija se dela i danas, posle toliko decenija, ubrajaju u vrhove vrhova onoga što je svetu podarila sedma umetnost. Amerikanac irskog porekla, Džon Ford, u “Potkazivaču” (1935), “Poštanskim kolima” (1939) i “Plodovima gneva” (1940), spojio je do tada nezamislive antipode akcionog i lirskog, dramatičnog i komičnog, realističkog i romantičnog... Nasuprot njemu, stajao je ne manje konzervativni Britanac Alfred Hičkok, koji je već prvim američkim filmovima iz 1940. godine, “Rebeka” (nagrađenim Oskarom za najbolji film) i “Strani dopisnik” (nominovan za najbolji film), postavio temelje žanru trilera punog napetosti i neizvesnosti u pogledu scenarističkog i režiserskog raspleta filmske priče.
Ostali bitni nagrađeni filmovi koji ne smeju biti zaobiđeni ni u jednom podsećanju na to razdoblje su avanturistički spektakl “Pobuna na brodu Baunti”, dramska saga smeštena u Kinu po romanu Perl Bak, “Dobra zemlja”, glumački impresivna (Robert Donat) istorija života engleskog provincijskog profesora “Zbogom, gospodine Čips”, raskošna i razigrana bajka u boji “Bagdadski lopov”....
Nezaboravni su i klasici iz 1939. godine - neprevaziđena muzička bajka “Čarobnjak iz Oza” i posebno, monumentalni ep na temu rata američkog Severa i Juga “Prohujalo sa vihorom”, dobitnik čak osam Oskara, čiju je režiju započeo Džordž Kjukor (George Cukor), nastavio Fleming (jedini potpisan na špici), a dovršili Sem Vud i scenograf Viljem Kameron Menzis (William Cameron Menzies).
Prva dodela Oskara, inače, održana je u prisustvu 270 zvanica i uz ulaznice po ceni od pet dolara, a istoriju dodele te prestižne nagrade obeležili su narednih 80 i kusur godina usponi i padovi, politika, zabrane...
Na inauguralnoj dodeli svih 15 nagrada dobili su muškarci, osim u kategoriji za najbolju glumicu.
Istorijat Oskara pokazuje i dugotrajan razvoj političke korektnosti i stava prema rasnom pitanju proteklih osam decenija, budući da je Oskar za glumu prvi put dodeljen nekoj Afroamerikanki 1940, a ponovo tek početkom 90-ih. Oskar za najboljeg glumca dodeljen je nekom Afroamerikancu prvi put 1964. godine, a u ženskoj kategoriji tek 2002. godine, kada je Hale Beri (Halle Berry) nagrađena za najbolju glumicu.
Sajt Jugoslovenske kinoteke je www.kinoteka.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org
*Foto: Wikimedia
(SEEcult.org)
