Sećanje na Erika Romera

Filmovima Erika Romera (Eric Rohmer) “Avijatičareva žena” (1980), “Engleskinja i vojvoda” (2001) i “Noć kod gospođice Mod” (1969), Jugoslovenska kinoteka podseća 1. februara na tog nedavno preminulog autora, poslednjeg moralistu francuskog filma i jednog od velikana koji su revolucionarnim prevratom krajem 50-ih godina prošlog veka dali novi pravac francuskoj kinematografiji.

Filmovima Erika Romera (Eric Rohmer) “Avijatičareva žena” (1980), “Engleskinja i vojvoda” (2001) i “Noć kod gospođice Mod” (1969), Jugoslovenska kinoteka podseća 1. februara na tog nedavno preminulog autora, poslednjeg moralistu francuskog filma i jednog od velikana koji su revolucionarnim prevratom krajem 50-ih godina prošlog veka dali novi pravac francuskoj kinematografiji.

Reč je o filmovima iz različitih perioda Romerove karijere, a “Noć kod gospođice Mod” (Ma nuit chez Maud), sa Žan-Lujem Trentinjanom (Jean-Louis Trintignant) i Fransoaz Fabian (Francoise Fabian) u glavnim ulogama, jedno je od njegovih najboljih ostvarenja.

U tom filmu jedna slučajno provedena noć katoličkog intelektualca (pred skorom ženidbom) u društvu zanosne i moralno liberalnije intelektualke oslobađa u njemu za momenat zabravljene tabue, ali jutro ponovo sve vraća na sudbinsko mesto.

Romer je, za razliku od anarhičnog i subverzivnog Žan-Lik Godara (Jean-Luck Godard), buntovnog i plamenog Franosa Trifoa (Francois Truffaut) i ironičnog kritika buržoazije Kloda Šabrola (Claude Chabrol), pripadao mekšoj, ali ne i plićoj varijanti galskih filmskih “jakobinaca”, istakao je Aleksandar Saša Eredeljanović u programu Kinoteke, koja će 2. februara podsetiti i na nedavno preminulu glumicu Britani Marfi (Brittany Murphy, 1977-2009), a 10. februara na hrvatskog reditelja i scenaristu Antu Babaju (1927-2010).

Romer je bio najstariji po godinama među pripadnicima kritičarske ekipe povezane sa časopisom “Kaje de sinema” (Cahiers du cinema), ali nije pripadao radikalnoj struji Godara i Trifoa, kako bi se pomislilo po umetničkom imenu koje ga je učinilo slavnim. Rodno ime Moris Anri Žozef Šerer (Maurice Henri Joseph Scherer, ili po drugim podacima Žan-Mari Moris Šerer / Jean-Maie Maurice Scherer) zamenio je pseudonimom pozajmljenim iz kombinacije imena dva anarhična genija kakvi su bili legendarni reditelj “Pohlepe” Erih fon Štrohajm (Eric von Stroheim) i mistični tvorac književnog, a kasnije i filmskog zločinca “Fu Mančua” Saks Romer (Sax Rohmer).

Kao profesoru književnosti i ljubitelju francuske literature, Romeru je ipak bila bliža radikalna katolička misaona pobuna kakvu je izražavao njegov uzor Blez Paskal (Blaise Pascal).

Takva filozofija života prisutna je i u po mnogima do danas najboljoj knjizi o radu najvećeg svetskog majstora suspensa “Hičkok, prvih četrdeset četiri filma” koju je napisao zajedno sa drugim “kajeovskim buržujem i hičkokijancem” Šabrolom, a još više u njegovim filmskim ostvarenjima.

U gotovo poluvekovnoj karijeri na igranom filmu (1959-2007), Romer je režirao više od 20 stilski čistih i duhovno bliskih kinematografskih dela.

Njegov odgovor na francusku scenarističku “kinematografiju 50-ih”, koju je sa ostalima toliko zdušno, a ponekad i vrlo nepravično napadao, bio je autorski izraz, ali ne i žanrovski film, među čijim glavnim pobornicima je bio u svom kritičko-spisateljskom angažmanu.

Glavni likovi njegovih naizgled običnih i jednostavnih filmskih priča su najčešće mladi ljudi koji rešavaju neka od egzistencijalnih, ličnih, emotivnih i za svakog čoveka suštastvenih problema. Oni najčešće pripadaju višoj ili bar srednjoj klasi, intelektualcima i buržujima, koje je na hiperrealistički filmski način mogao uobličiti samo pripadnik istog staleža, kakav je bio i sam Romer.

Romer je svoja dela neuobičajeno razvrstavao po ciklusima, započetim 60-ih sa “Šest moralnih priča”, nastavljenim u 80-im “Komedijama i izrekama” i finalizovanim 90-ih sa “Pričama o četiri godišnja doba”.

Njegovi filmovi pre svega su bazirani na veštim i ironičnim intelektualnim dijalozima glavnih junaka koje život baca u situacije u kojima je neslaganje između izrečenog i učinjenog neminovno. To se naročito odnosi na “Noć kod gospođice Mod”.

Njegovi kasniji filmovi, kao što su “Avijatičareva žena”, “Zeleni zrak” (1986), “Zimska priča” (1992) i “Letnja priča” (1996), pokazuju ne samo naraciju dovedenu do savršenstva u često banalnim, jednostavnim životnim situacijama, već i jedinstven rediteljski rafinman koji iz mladih glumaca, ponekad i debitanata, isisava gotovo dokumentarističku prirodnost i nepatvorenost, naveo je Erdeljanović.

Van tih ciklusa Romer je pravio filmove u kojima se okretao svojoj drugoj ljubavi - istoriji, ali na tom polju je bio manje-više uspešan.

Prema navodima Erdeljanovića, ako kostimiranu dramu iz perioda francuske revolucije “Engleskinja i vojvoda” i špijunsku priču o ruskoj emigraciji u Francuskoj 30-ih godina prošlog veka “Trostruki agent” (2004) zaista treba tretirati kao drugorazredna dela bogatog Romerovog opusa, onda to “Markiza od O” (1976) i “Parsifal Galski” (1978) svakako nisu. Prvi je snažna adaptacija Klajstove (Heinrich von Kleist) melodramske novele i jedan od najuzbudljivijih kostimiranih filmova osme decenije, dok je drugi, kao svojevrsni eksperiment vizuelno pretočen u originalnim stihovima, podelio kritiku i doživeo komercijalni neuspeh, a za upućene i odabrane bio je i ostao ubedljivo najveličanstvenija poema o arturijanskoj epohi .

Prema navodima samog Romera, njegovi filmovi su “bliži formi romana - tj. izvesnom klasičnom romanesknom stilu koji sada preuzima filmska umetnost - više nego drugim oblicima zabave, poput pozorišta”.

Romer je umro 11. januara u 89. godini.

Njegov film “Klerino koleno” (1970) bio je nominovan za Oskara za scenario i najbolji strani film, a za “Paulinu na plaži” (1983) osvojio je Srebrnog medveda za režiju u Berlinu, dok je za “Zeleni zrak” (1986) dobio Zlatnog lava u Veneciji.

Filmski festival u Veneciji dodelio mu je 2001. i Zlatnog lava za celokupno delo, a Romer je nakon toga najavio i da razmišlja o povlačenju.

Jugoslovenska kinoteka prikazaće u februaru i cikluse izraelskog i španskog filma, podsetiti na ostvarenja kojim je otvaran beogradski FEST od 1971. godine, a najavila je i program “Hardcore”, te tematski dan posvećen “srpskom špageti kauboju” Dragomiru Bojaniću Gidri.

Sajt Jugoslovenske kinoteke je www.kinoteka.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org

(SEEcult.org)