Preminuo Alija Akšamija
Bard bosansko-hercegovačke, jugoslovenske i evropske fotografije Alija M. Akšamija, koji je redefinisao portretnu fotografiju, a svetsku prepoznatljivost stekao portretom pisca i nobelovca Ive Andrića, preminuo je u Sarajevu u 98. godini.
Akšamija je preminuo u bolnici, posle kraće bolesti, dan uoči 98. rođendana. Termin i lokacija dženaze biće objavljeni naknadno.
Evropska asocijacija nezavisnih profesionalnih fotografa (Association of Independent Professional Photographers of Europe) navela je u telegramu saučešća da je izgubila jednog od “najstarijih, velikih i maštovitih vizionara svetlopisa prošlog veka koji je definisao temelje minimalizma u portretnoj fotografiji”. Akšamijin uticaj na fotografiju bio je ogroman, a njegov senzualni rad na portretnoj fotografiji pomogao je u definisanju ere bosanskog humaniteta, koji, za razliku od portretne fotografije u svetu, fotografije spektakla, lica slave i raskoši, nudi izvornu ljudskost, suspregnutu duševnost i lepotu pre lepote… istakao je prof. Ibrahim Krzović, istoričar umetnosti. Doprineo je stvaranju pečata nepoznatih ljudi iz njihove svakodnevnice.
Kupovinom fotografske kamere u Zagrebu 1938. godine, nakon relativno kratke obuke u Sarajevu, Akšamija je započeo stvaralački put tokom kojeg je redefinisao portretnu fotografiju kao umetnički oblik posredstvom ciklusa “Slučajnih prolaznika”, naveo je u tekstu povodom smrti Akšamije njegov sin, Mehmed Akšamija, koji je završio FAMU u Pragu, a veliki deo života posvetio je istraživanju dela svog oca.
Ivo Andrić pored mosta Mehmed-paše Sokolovića na Drini, na fotografiji Alije Akšamije
Književnik Miljenko Jergović zapisao je da bi Akšamija imao mesto u istoriji i da je u životu snimio samo tri slike Ive Andrića.
“Nakon što je 1963. Ivo Andrić dobio Nobelovu nagradu za književnost, Akšamija je snimio njegovu najpoznatiju fotografiju, koja će biti reprodukovana širom sveta, u književnim leksikonima, monografijama i društvenim magazinima, i postaće amblematska piščeva slika, jedina na kojoj on – sasvim nesklon ekstrovertnim ceremonijalima i samopredstavljanju – pozira, i po fotografovim uputstvima gleda mimo objektiva, negde sa strane, prema čaršiji u kojoj je proveo detinjstvo…”.
Akšamijin cilj nije bio da postane poznat po portretima Ive Andrića i drugih osoba koje je portretisao, ali su mu ti portreti pomogli da izgradi, usmeri i, u okviru važećih “društvenih normi”, verifikuje svoju stvaralačku karijeru.
Jednostavnost, neposrednost i iskrenost uvek su bili njegov kapital. To je vidljivo na portretima sugrađana, ostvarenim u okviru ciklusa “Slučajni prolaznici III (1953-1970)”. Verovao je u jednostavnost pristupa fiksaciji portreta, kao i u jednostavnost opreme za fiksaciju optičke slike, naveo je Mehmed Akšamija.
Jedan portret – jedan snimak, rezultat je duboko svesnog autorskog delovanja Akšamije. U tom smislu, jedan portret – jedan snimak je njegov autorski pečat.
Priznavao je, razumevao i hvalio svoje heroje, a njegov rad je bio prožet specifičnom upotrebom izražajnih sredstava i mogućnosti te discipline kreativnog delovanja u cilju definisanja vlastitog autorskog rukopisa. Tokom godina artističkog formiranja, Akšamija je ojačao i iskristalizovao moralne vrednosti, poštujući ljudsko dostojanstvo i odbacujući diskriminaciju po bilo kojoj osnovi. Kako bi preneo određeni identitet, Akšamija je koristio jezik slike – izražajne i konstruktivne mogućnosti fiksacije optičke slike. Izraz lica, položaj i veličinu tela, te smer pogleda portretisanog, jasno i dosledno je prenosio posmatraču. To je postizao rasvetom, načinom kadriranja i uokvirivanja konstantne pozadinske forme (tamnim obrisima filmske emulzije) u odnosu na akcentualnu, čije je lociranje različito. Akšamija naglašava neku drugu priču, koju u datom momentu saznaje podupirući je vlastitom autorizacijom, čineći je razumljivom i čitljivom i u tom sasvim novom ruhu. Zbog specifičnog načina korišćenja konstruktivno-sadržajnih elemenata, Akšamija se potvrdio kao jedan od prvih autora koji je dugim istraživačkim delovanjem definisao vlastiti minimalizam u mediju svetlopisa/fotografije.
Minimalistički pristup Akšamije isključuje direktno komentarisanje društva, ali ne isključuje indirektno, emotivno i podsvesno. Odbacuje naglašene emocije kao princip i bilo kakvu simboliku, sve osim onoga što se može videti u samom delu, ali akcentira autorsku svest o rukopisu i temi, naveo je Mehmed Akšamija.
Portretna fotografija obrađena u okviru autorskih ciklusa subjektivno je svedočanstvo ne samo o ljudima i ljudskim grupacijama i njihovom položaju u društvu nego i dragocen, promišljeno ostvareni svetlopisni zapis, koji predstavlja jedan od pouzdanih ključeva za razumevanje duha vremena u kojem je nastao.
Akšamijini radovi nalaze se u zbirkama i kolekcijama Muzeja savremene umetnosti, Zadužbine Ivo Andrić, Kluba književnika Jugoslavije, Foto saveza Jugoslavije i Bosne i Hercegovine, Galerije USUF YU, Fundusa IVAS, Arhiva Jugoslavije, Fundusu Gradske Skupštine Skoplja, Bošnjačke nacionalne zajednice za Grad Zagreb i Zagrebačku županiju, kao i u mnogim privatnim kolekcijama, monografijama, stručnim i popularnim revijama i časopisima.
Dobitnik je većeg broja nacionalnih i internacionalnih nagrada i priznanja, među kojima su: Nagrada za životno delo Association of Independent Professional Photographers of Europe – “Nicéphore Niépce” u oblasti kreativnog delovanja (2008), Nagrada FEP - Federation of Profešional Photographers of South East Europe (Exellentia photographie FEP-a, 1998), Zlatnik sa likom Nikole Tesle EUROPHOT-a za visoki profesionalni doprinos fotografskom mediju u Jugoslaviji i Evropi (1986), titula Exellentia photographie PPofE koju je dobio od Asocijacije neovisnih fotografa za jugoistočnu Europu (1984), titula Exellentia jugoslovenske fotografije za dugogodišnji rad i izuzetne rezultate koju je dobio od USUF YU (1976), počasna titula Majstor umetničke fotografije Udruženja slobodnih umetnika fotografije Jugoslavije (1976)…
(SEEcult.org)
