110 godina Arhiva Srbije

Arhiv Srbije započeće obeležavanje 110 godina rada promocijom knjige “Letopis Srpske pravoslavne parohije u Celju / Kronika Srbske pravoslavne parohije v Celju”, koja će biti održana 14. maja, na dan te ustanove.

Arhiv Srbije započeće obeležavanje 110 godina rada promocijom knjige “Letopis Srpske pravoslavne parohije u Celju / Kronika Srbske pravoslavne parohije v Celju”, koja će biti održana 14. maja, na dan te ustanove.

Knjiga je izdanje Arhiva Srbije i Zgodovinskog arhiva Celje, a predstaviće je direktori tih ustanova Miroslav Perišić, odnosno Bojan Cvelfar.

O knjizi će govoriti i profesor Predrag Puzović sa Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu u paroh Srpske pravoslavne parohije u Celju Milan Duduković, najavio je Arhiv Srbije.

Jubilej Arhiva Srbije biće obeležen tokom 2010. godine raznovrsnim sadržajima.

Arhiv Srbije matična je ustanova na čelu arhivske mreže Srbije, a cilj njenog rada usmeren je kako ka arhivskoj građi koja se čuva u depoima, tako i na funkcionisanje i rad ostalih arhiva u Srbiji.

Ideja o osnivanju institucije koja bi sakupljala i čuvala dokumenta nastala radom državnih organa, organizacija i pojedinaca, prvi put je u javnosti izneta 1847. godine. Nekoliko decenija kasnije, donošenjem Zakona o Državnoj Arhivi, 2. decembra 1898, osnovan je Arhiv Srbije, a rad je započeo 1900.

Kada je osnovan, zvanično se zvao Državna Arhiva Kraljevine Srbije.

Zvaničan naziv menjan je više puta, a 1969. godine dobio je naziv Arhiv Srbije, koji je ostao do danas.

Prijem starih arhiva počeo je već 1900. godine, a prva klasifikacija arhivske građe po fondovima izvršena je 1907. godine.

Rad u prvim decenijama postojanja, kako je navedeno na sajtu Arhiva Srbije, bio je uslovljen nizom nedostataka.

Odredbe Zakona o Državnoj Arhivi nisu definisale način i vrstu komunikacije između te i drugih državnih institucija, što je onemogućavalo pregled stanja registratura u doba Kraljevine Srbije i Kraljevine SHS/Jugoslavije. Time je bilo onemogućeno uvođenje sistematizacije u radu na čuvanju postojećih registratura i arhiva. Mali broj stručnog osoblja otežavao je prikupljanje informacija o stanju građe u drugim državnim institucijama, a poseban problem bio je i nedostatak prostora za depo u zgradama koje su iznajmljivane za njegove potrebe.

Shodno teritorijalnom proširenju Kraljevine Srbije 1912. i 1913. godine, Arhiv Srbije je imao još jedan posebno težak zadatak - sticanje uvida u stanje arhivske građe i pregled mera zaštite koje se primenjuju, a koja je nastala na tim prostorima do balkanskih ratova.

Posebne teškoće u radu doneo je i period Prvog svetskog rata, tokom 1914. i 1915. godine. Deo arhivske građe bio je poslat iz Beograda u Niš i Kruševac, sa namerom da se na taj način sačuvaju sva najvrednija akta, dok je jedan deo građe ostao u depou. Prilikom povlačenja srpske vojske, građa koja je preneta iz prestonice delimično je uništena, delom izgubljena, a najvećim delom završila je u vagonima koji su ostali na železničkoj stanici u Kruševcu.

Po okončanju Prvog svetskog rata krenulo se u rešavanje ključnih problema, a prioritet je bio pronalaženje građe i prikupljanje informacija o uništenim dokumentima koji su se do 1914. čuvali u depou Arhiva. Drugi važan problem bila je organizacija rada svih arhiva na teritoriji novostvorene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Kao centralni arhiv nekadašnje Kraljevine Srbije, Arhiv Srbije je zadržao istu funkciju, a radi usklađivanja rada svih arhiva nastojao je da, u dogovoru sa centralnim arhivima u Ljubljani, Zagrebu, Dubrovniku i Sarajevu, izradi nacrt novog zakona o arhivima. Međutim, taj zakon nije donet sve do 1941. godine.

Nestanak dela arhivske građe, kao i namensko zidanje zgrade za potrebe Arhiva Srbije (zgrada Arhiva Srbije podignuta je 1928. na prostoru Starog trkališta, u Vladimirovoj ulici, danas Karnegijeva br. 2, prema projektu arhitekte Nikolaja Krasnova), omogućili su ovoj instituciji da primi građu starih arhiva i pojedinih registratura, kako sa prostora novostvorene države, tako i sa teritorija koje su bile privremeno okupirane i od vojske Kraljevine SHS.

Ministarstvo vera predalo je 1921. godine na čuvanje Dečansku povelju kralja Stefana Uroša III Dečanskog, koja je i danas najstariji dokument koji se čuva u Arhivu Srbije.

U novopodignutoj zgradi konačno je bilo dovoljno prostora, koji je omogućio da se pristupi sređivanju građe koja je čuvana u njenom depou.

Period 1941-1945. godine obeležen je višestrukim problemima koji su otežavali normalno funkcionisanje arhiva. Njegovu zgradu je u dva navrata uzimala na korišćenje nemačka vojska, pa je stoga deo arhivske građe prenet na Tehnološki fakultet i u Univerzitetsku biblioteku, a najznačajnija dokumenta bila su smeštena u trezoru Narodne banke.

Posebnu teškoću predstavljale su konfiskacije dela dokumenata koji su čuvani u Arhivu Srbije.

Po završetku Drugog svetskog rata Arhiv Srbije postao je centralni arhiv za tadašnju Federativnu Narodnu Republiku Jugoslaviju, što je važilo sve do 1. januara 1948. godine, kada je izvršena podela na arhivu sa dokumentima države FNRJ i Arhiv Srbije.

Krajem 40-ih proširena je aktivnost institucije i održana je prva izložba dokumenata koja su pohranjena u prethodnom periodu, objavljena je i prva zbirka dokumenata, a organizovan je i prvi arhivski tečaj.

Opšti zakon o državnim arhivima donet je 1950. za teritoriju čitave FNRJ, dok je januara 1951. donet Zakon o državnim arhivima NR Srbije, čime je unapređen zakonski okvir rada Arhiva Srbije kao centralnog arhiva u Srbiji. Iste godine pokrenut je prvi stručni časopis Arhivist i počelo se sa redovnim organizovanjem tečaja za arhiviste i arhivske pomoćnike.

Arhivu Srbije 60-ih godina pripojen je Zadružni arhiv i arhivski deo Instituta za istoriju radničkog pokreta Srbije.

Ponovo je pokrenuto pitanje neadekvatnosti zgrade za čuvanje velikog broja fondova i zbirki građe, zbog prijema dokumenata i akata nastalih u periodu posle 1945. godine. Taj problem je rešen dobijanjem nove zgrade u Železniku (Bulevar mladih br. 5), koja je useljena 1970.

Fizička odeljenost dva depoa nametnula je i usklađivanje organizacije rada te institucije, pa je tada uvedena podela Odeljenja za obradu građe na Odeljenje arhivske građe starog perioda i Odeljenje arhivske građe novog perioda.

Sajt Arhiva Srbije je www.archives.org.rs

(SEEcult.org)