Retrospektiva Grupe MEČ
Retrospektivna izložba avangardne arhitektonske Grupe MEČ biće otvorena 13. aprila u Galeriji-legatu Čolaković na Dedinju, a prikazaće dela njenih članova nastala od sredine 70-ih do kraja 80-ih, koja su u svoje vreme bila odbačena, nepriznata i žestoko kritikovana, iako njihov uticaj i odjeci traju do danas.
Izložba Grupe MEČ, čija je kustoskinja Biljana Tomić, proistekla je iz temeljnog istraživanja kulturne baštine alternativnih, teorijskih, performativnih i strategijskih pozicija u arhitekturi 70-ih i 80-ih godina i predstavlja povod da se sagleda istorijska uloga i predstavi i afirmiše ta važna pojava u oblasti arhitekture i kulture uopšte, saopštio je Muzej savremene umetnosti u Beogradu (MSUB).
Arhitekte iz Grupe MEČ, koju su činili Marjan Čehovin, Dejan Ećimović (1948-2002), Slobodan Maldini, Mustafa Musić i Stevan Žutić, započele su istraživanja tokom 70-ih u - vremenu otvaranja i značajnih promena u svim oblastima kulture, s radikalizovanim stavovima i anticipacijom novih pojava u arhitekturi.
Arhitektura Novog pokreta Grupe MEČ zvanično je objavljena na izložbi Urbana kuća 1981. godine u Galeriji Studentskog kulturnog centra (SKC) u Beogradu.
Dejan Ećimović, Urbana kuća, 1981.
Grupa MEČ osnovana je 1. januara 1980. godine u stanu Mustafe Musića i brojala je najpre tri člana. Naziv je dao Čehovin prema početnim slovima njihovih prezimena - Musić, Ećimović, Čehovin - MEČ. Zatim su im se pridružili Maldini i Žutić. Zvanično, Grupa MEČ se predstavila prvi put na izložbi Urbana kuća 1981. godine, održanoj u Galeriji SKC-a u Beogradu, na inicijativu autora.
Grupa MEČ, prostorna instalacija 'Forum'', 1982.
Potom su izlagali u Studiju Galerije savremene umetnosti u Zagrebu, na poziv Marjana Susovskog i Društva arhitekata Zagreba, te u Galeriji ŠKUC u Ljubljani, na poziv Marine Gržinić i Saveza arhitekata Slovenije. Dalje aktivnosti Grupe MEČ odvijale su se u okviru pojedinačnih aranžmana članova: Ećimovića, Maldinija, Žutića i Čehovina, ili aranžmana Musić, Maldini, Žutić s profesorom Bogdanovićem, povodom izložbe Tri generacije beogradskih graditelja (Odnos prema nasleđu), posvećene Aleksandru Deroku. Izložba je odražana 1984. u Izložbenom salonu JNA u Zagrebu, te u Umetničkoj galeriji u Kruševcu i u prostoru Sintum u Karađorđevoj ulici u Beogradu.
Grupa MEČ, Deroko i Bogdanović
Njihova prva predstavljanja bile su autorske izložbe, koje započinju Marjan Čehovin i Mustafa Musić - izložbom Alternativna arhitektura u Galeriji SKC-a u Beogradu (1975), zatim Dejan Ećimović - prezentacijom Primarna arhitektura u Galeriji SKC (1979), i Slobodan Maldini projektom Misaoni prostori ili prilog grafičkom istraživanju estetike prostora u Galeriji SKC-a 1980. Tokom tih godina oni aktivno izlažu, pojedinačno ili grupno, na izložbama Eksperiment 7. u Muzeju primenjene umetnosti (1975), Solarna arhitektura u Salonu MSUB (1980), Jugoslovenski trijenale ekologije-umetnosti u Salonu Rotovž u Mariboru (1980), sedmi Salon arhitekture u MPU (1980), Arhitektura zemlje u Salonu MSUB (1981), Vertikalna umetnost u Kulturnom centru Beograda (1981), Terra 2 u Vroclovu, na Bijenalu u Veneciji, Parizu...
Mustafa Musić, Ulica sećanja, 1980.
Prema rečima Slobodana Maldinija, koncept njihovog delovanja bio je zasnovan na buntu samih članova - tada mladih arhitekata - protiv moderne arhitekture, odnosno njene socrealističke dimenzije kakva je 70-ih bila još uvek prisutna u Srbiji.
Za predstavnike Grupe MEČ arhitektura koja je u to vreme vladala na srpskoj sceni je jednolična, jednoobrazna, antihumana, a pre svega primitivna i prevaziđena, kako u pogledu estetike, tako i u pogledu funkcije. Nezadovoljni stanjem u srpskoj arhitekturi, članovi grupe MEČ pažnju usmeravaju prema novim, deo tada na našem tlu nepoznatim arhitektonskim uzorima koji su krajem 70-ih nastali u arhitekturi postmodernista, pre svega u SAD, a zatim i u drugim zemljama Zapada, u Italiji, Nemačkoj, Velikoj Britaniji, Francuskoj. Predstavnici Grupe MEČ razvili su početkom 80-ih umetničke aktivnosti na brojnim izložbama, realizujući arhitektonske instalacije, priređujući javne nastupe i predavanja, pišući tekstove na planu arhitektonske kritike i teorije, dajući intervjue…
Marjan Čehovin, Arhitektura zemlje, 1981.
Iako zasnovana na zajedničkoj platformi kritike tadašnje arhitekture u Srbiji, arhitektura pojedinih članova grupe MEČ sadržala je snažan individualan, autorski izraz. Musić u ranim radovima projektuje u stilu postmodernizma Majkla Grejvsa i braće Krir, Ećimović se posvećuje italijanskim uzorima, prvenstveno Aldu Rosiju i futuristima, a Čehovin gradi arhitekturu prema uzorima nemačkih i japanskih postmodernista, sa snažnom individualnom notom. Maldini u crtežima izvorište arhitekture pronalazi u projektima italijanskih renesansnih majstora Filipa Bruneleskija i Andrea Paladija, a na njegovim spomenicima podignutim na Kosovu prisutan je snažan uticaj italijanskog arhitekte racionaliste Adalberta Libere. Žutić se posvećuje proučavanju postmoderne arhitekture klasičnih arhitektonskih stilova na način na koji su to radili predstavnici postmodernističkog neoklasicizma, britanski arhitekta Džejms Stirling i američki arhitekta Čarls Mur.
Maldini podseća da je u vreme Venecijanskog bijenala arhitekture 1981. godine, na kojem je organizovana je prva Međunarodna izložba arhitekture "Prisustvo prošlosti" (The Presence of the Past), pod rukovodstvom Paola Portogezija, predstavljena instalacija Strada Novissima, gde su tada najznačajniji svetski predstavnici postmoderne arhitekture izložili svoje trodimenzionalne arhitektonske modele u prirodnoj veličini (između ostalih, Majkl Grejvs, Robert Stern, Osvald Matijas Ungers, grupa Venturi, Rauh i Skot-Braun, Hans Holajn, Stenli Tajgerman, Franko Purini i Laura Termes, Arata Isozaki, Frenk O. Geri, Rem Kolhas...).
Iste godine, ali šest meseci pre otvaranja venecijanske izložbe, grupa MEČ je izradila projekte svoje "Strukture". Ta arhitektonska instalacija-kolonada podignuta je u decembru 1981. ispred SKC-a u Beogradu. U uličnoj kolonadi stubova dijagonalno postavljenih u odnosu na zgrade, opštu pogrdu srpske kritike privukao je naglašen jonski stub, koji je bio "trn u oku" arhitektonske struke obrušene na mlade autore. Tih dana, jonski i drugi stubovi klasičnih stilova bili su u centru pažnje svetske javnosti na Bijenalu u Veneciji, ali u pozitivnom smislu, jer se tada na svetskoj sceni prvi put pojavila postmoderna arhitektura.
Slobodan Maldini, Hram solarne simetrije, 1980.
Zbog "subverzivne i nazadne arhitekture" koja se, kako je tada navedeno, služi istorijskim antičkim arhitektonskim uzorima "neprimerenim za savremenu arhitekturu", kao i zbog "nazadnog" programa grupe MEČ, kojim se njeni članovi suprotstavljaju dotadašnjoj arhitektonskoj praksi u Srbiji, Nastavni odbor Arhitektonskog fakulteta u Beogradu, te partijsko odeljenje Saveza komunista na tom fakultetu, tražili su da članovima grupe MEČ čak budu oduzete diplome Arhitektonskog fakulteta, naveo je Maldini. Uskoro je "slučaj grupe MEČ" dospeo i na stranice partijskog lista "Komunist", koji je u nekoliko navrata žestoko kritikovao njenu arhitekturu. Članovi grupe MEČ proganjani su i od srpskih akademskih krugova i onemogućeno im je da rade svuda gde je u to vreme postojao uticaj beogradskog Arhitektonskog fakulteta, a Maldini je, kako podseća, čak i hapšen da bi u policiji objasnio "tajnu antidržavnu simboliku" svojih spomenika podignutih na Kosovu. U to vreme, Musićeve i Ećimovićeve arhitektonske projekte objavili su najpoznatiji svetski arhitektonski časopisi, što ukazuje na visok položaj koji je u svetu tada zauzimala u Srbiji odbačena, nepriznata i žestoko kritikovana arhitektonska neoavangardna grupa MEČ.
Prema navodima arhitekte Milana Mirkovića, iako arhitektonski reakcionari nisu uspeli u naumu da grupu MEČ formalno i faktički izbrišu sa graditeljske i umetničke scene, pred njenim članovima ostala su zatvorena mnoga vrata, ne samo na profesionalnom planu. Na prelazu iz 80-te u 90-te, u atmosferi koja nije trpela vizionare, grupa prestaje sa radom iako se nikad zvanično nije raspala. Čehovin emigrira u Australiju; Musić, Žutić i Maldini, i dalje profesionalno aktivni u Srbiji, danas ne uživaju ni delić stručnog ugleda koji zaslužuju; najtragičniju sudbinu doživeo je Ećimović, okončavši svoj život pred kraj 2002. Monografija o grupi MEČ, na kojoj su sva petorica članova radila u tom trenutku, nikad nije završena, ukazao je Mirković u tekstu povodom izložbe.
Stevan Žutić, Janusovo dvorište, 1982.
“Slučaj grupe MEČ, do danas bez zvaničnog razrešenja i epiloga, ostaje u našim okvirima usamljen primer koji dokazuje da je moguće arhitekturom menjati svet i svest, čak i kod srpskog stada. Da je drugačije, vladajuće strukture ne bi doživljavale šačicu mladih ljudi, ma koliko progresivnih ideja, kao pretnju. Žalosno je to što se nakon primera koji je postavila grupa MEČ više niko nije usudio da arhitekturom prkosi establišmentu bilo struke bilo države, bar ne otvoreno, ali je još žalosnije što se od tada srpska arhitektura u globalu nije odmakla mnogo dalje od socijalističkih normativa površno uvijenih u tanku oblandu postmodernizma, a svako iole zapaženo delo savremenih tendencija ne uspeva da ispliva iz sigurnih voda konfekcionizma. Retki izuzeci pre se mogu smatrati anomalijom nego potvrdom bilo kakvog pravila”, naveo je Mirković, ocenjujući da je, međutim, možda “najžalosnije od svega to što od slučaja grupe MEČ relevantne arhitektonske institucije samo cementiraju nazadnjački stav prema iole smelim pokušajima izvlačenja graditeljstva iznad pukog zanata, iako se danas na najbitnijim stručnim pozicijama srpskog građevinarstva nalaze upravo vršnjaci članova grupe, koji bi u nekom drugačijem društvu (u kojem se poltronstvo i slepo poštovanje diletantskog autoriteta ne smatraju za vrhunske vrline i osnovne preduslove za profesionalni uspeh) bili njihovi saborci i sledbenici njihovih ideoloških principa”.
Izložbu grupe MEČ prati knjiga u izdanju MSUB-a, koji je i organizator tog projekta, a za koju su tekstove napisali: Biljana Tomić, teoretičar umetnosti Miško Šuvaković, istoričarka arhitekture Ljiljana Blagojević, poznati slovenački arhitekta Jurij Kobe i bard hrvatske arhitekture Nikola Polak. Knjigu su uredili Biljana Tomić i šef odeljenja i kustos MSUB-a, istoričar umetnosti Zoran Erić, a dizajn potpisuje Andrej Dolinka.
Izložbu će otvoriti Ljiljana Blagojević, a biće je moguće obići do 26. maja u Galeriji-legatu Milice Zorić i Rodoljuba Čolakovića.
(SEEcult.org)
