Žive tradicije srpskog književnog jezika
Zadužbine Vuka Stefanovića Karadžića i Dositeja Obradovića priredile su u Beogradu, povodom Svetskog dana pismenosti, 8. septembra, naučni skup koji je bio posvećen izmirenju pristupa ideji uklјučivanja narodnog jezika u srpski književni jezik.
Naučni skup “Žive tradicije srpskog književnog jezika” organizovan je u Vukovoj zadužbini u okviru programa obeležavanja značajnih godišnjica velikih srpskih prosvetitelјa – 275 godina od rođenja Obradovića i 150 godina od smrti Karadžića, koje bi trebalo da doprinesu prevazilaženju sistema oštrih opozicija koje obeležavaju srpsku kulturu novoga doba.
Obrazlažući izabranu temu skupa, organizatori su podsetili da su u središtima evropskih književnosti - u Francuskoj, Nemačkoj i Rusiji, u 17. i posebno u 18. veku, bili izraziti napori na inoviranju i kanonizaciji književnog jezika. Za srpsku književnost u tom kontekstu presudna su bila nastojanja Obradovića u 18. veku i Karadžića u 19. veku, a u oba slučaja reč je o okretanju narodnom jeziku.
U srpskoj nauci o jeziku i književnosti u gotovo predvidlјivim vremenskim intervalima oživlјavaju opozicije: Dositej – Vuk; Za i protiv Dositeja; Za i protiv Vuka. U borbi za sprovođenje Vukove reforme pravopisa i jezika, kako je ukazano, mnogo je energije utrošeno na polemike na nivou takozvanih “utuka”, i “utuka na utuk”. Mnogi ne žele da, sa distance, prihvate činjenicu da je Vuk tokom života menjao pristup srpskom književnom jeziku, da je od tvrdog ijekavca, za koga je hercegovačko narečje bilo svetinja, i koji je, na početku, i zapise narodnih pesama redigovao u tom smislu, došao do daleko širih lingvističkih shvatanja.
Upoznavši tradiciju Srba u drugim krajevima, poput Vojvodine, i upoznavši se s jezikom gradskih sredina, pre svega Dubrovnika, prihvatio je i u svoju azbuku uklјučio slovo h, ekavsko narečje i drugo. S druge strane, opisi prve tri godine vojevanja u Ustanku Jovana Hadžića, pogotovo u delovima u kojima se opisuju bitke i istorijska zbivanja, po jeziku se ne razlikuju od Vukovih opisa, iako je Hadžić bio uporan protivnik Vukove jezičke reforme.
Učesnici skupa ukazali su da smo danas svedoci bitnih zaokreta u srpskoj savremenoj književnosti, posebno kada je reč o pesništvu. Pojačan je “rad” pesnika na jezikotvorstvu, na uvođenju u poeziju obilјa davno zaboravlјenih žanrova i leksike koji su određivali srednjovekovnu srpsku književnost, ali i književnost 17, posebno prelomnog 18, pa i 19. veka. Ta linija nastojanja srpskih pesnika da u samu maticu književnosti uklјuče žive tradicije srpskog književnog jezika iz prethodnih vremena, evidentna je i ne može se zaobići kada je reč o poetici, pesničkom jeziku, promenama koje doživlјava srpsko pesništvo u 20. i 21. veku. Sličan proces, iako u manjoj meri, dešava se i u srpskoj prozi 20. veka, počev od Miloša Crnjanskog i Momčila Nastasijevića, pa do Radovana Belog Markovića.
Ovo su bile neke od smernica naučnog skupa, koji su otvorili predsednik UO Zadužbine Dositeja Obradovića Radomir Putnik i upravnik Vukove zadužbine Ljubomir Milutinović, a počeo je izlaganjima Marka Nedića “Književne opozicije u kontekstu srpskog jezika” i Miodraga Matickog “Srpska duhovna poezija danas”.
Nedić i Maticki su bili i voditelјi skupa, na kojem je Mato Pižurica govorio o naknadnom suprostavlјanju Dositeja i Vuka i nas sa nama, Mirjana D. Stefanović o jeziku kao obrascu nacionalne kulture, Miloš Kovačević o (ne)aktuelnosti Dositejevih i Vukovih kriterijuma identiteta srpskog jezika, Viktor Savić o Vukovom književnom jeziku u kontekstu starijeg pisanog nasleđa, Isidora Bjelaković o ulozi pisaca dositejevske struje u formiranju terminologije srpskog jezika (astronomija i matematička geografija), a Nenad Nikolić o tome šta mi danas ne znamo, a o čemu nisu dvojili ni Dositej ni Vuk.
Drugi deo skupa ispunila su saopštenja Zorice Nestorović “Laza Kostić i Vuk”, Dragana Hamovića “Vukovski modernisti Rajko Petrov Nogo i Milosav Pešić” i Boška Suvajdžića “Napraviti pticu (ili: Kako napraviti pesmu)”.
Marija Prgomelјa dostavila je tekst “Refleksi književnih dela monahinje Jefimije u savremenom srpskom pesništvu”, kao i Selimir Radulović “Blistavo lice srpskog pesništva (M. Tešić, I. Negrišorac, B. Suvajdžić)”, a učiniće to i Matija Bećković, Sava Damjanov, Sreto Tanasić, Sofija Miloradović, Božo Ćorić, Radoje Simić, Velјko Brborić, Dušan Ivanić, Radoslav Eraković, Milan Milјković i drugi pozvani autori.
U završnoj diskusiji učestvovali su Mirjana Dragaš, upravnica Zadužbine Dositeja Obradovića, Mirjana D. Stefanović i Aleksandar Milanović.
Zbornici radova
Istraživački prilozi profesora Filozofskog i Filološkog fakulteta iz Beograda i Novog Sada, istoričara književnosti, književnih kritičara, stručnjaka za jezik Instituta za jezik SANU i drugih ustanova - podneti na skupu ili kasnije dostavlјeni od još desetak naučnika i(li) pedagoga, biće objavlјeni u zborniku radova “Žive tradicije srpskog književnog jezika”. Ta publikacija teorijski će se nadovezati na zbornik radova naučnog skupa “Tvorci srpskog književnog jezika” (2011), održanog 14. i 15. septembra 2010. godine, u organizaciji Vukove zadužbine i Instituta za književnost i umetnost.
Dimitrije Stefanović
*Foto: Zadužbina Dositeja Obradovića (Bojana Tomović)
