Usvojen Zakon o filmskom i ostalom audiovizuelnom nasleđu
Skupština Srbije usvojila je Zakon o filmskom i ostalom audiovizuelnom nasleđu, na osnovu kojeg Jugoslovenska kinoteka postaje centralna ustanova zaštite i očuvanja filmskog i ostalog audiovizuelnog nasleđa, koje je okarakterisano kao svojevrsno materijalno svedočanstvo o postojanju, organizaciji, razvoju i funkcionisanju društva i države.
Audiovizuelni arhivi, kako je predviđeno, trebalo bi u roku od godinu dana da usklade svoju organizaciju i rad sa odredbama novousvojenog zakona, koji je zasnovan na predlogu Radne grupe koju je u maju 2021. godine obrazovalo Ministarstvo kulture i informisanja, na čelu sa direktorom Jugoslovenske kinoteke Jugoslavom Pantelićem. U Radnoj grupi su bili predstavnici Ministarstva kulture, kao i Jugoslovenske kinoteke, Filmskih novosti, Radio-televizije Srbije i Zavoda za intelektualnu svojinu.
Zakonom se uređuje obavljanje, struktura i organizacija delatnosti zaštite i očuvanja filmskog i ostalog audiovizuelnog kulturnog nasleđa, kao i način zaštite, čuvanja, obrade i korišćenja filmske i ostale audiovizuelne građe, u skladu s međunarodnim propisima i standardima.
Zakonom se definiše obaveza producenta domaćeg ili koprodukcionog filmskog dela, finansiranog ili sufinansiranog iz republičkog budžeta, da film u određenom roku preda centralnoj ustanovi zaštite. Tu je i obaveza uvoznika filma za javno prikazivanje da ga po isteku distribucije preda ili ustupi na kopiranje, sa odgovarajućom dokumentacijom i pratećom građom.
Kao centralna ustanova zaštite, Kinoteka je i dobrovoljno depozitno telo za predaju filmskog i drugog audiovizuelnog nasleđa za koje ne postoji zakonska obaveza predaje, a njen zvanični naziv ubuduće će biti Državni audiovizuelni arhiv Srbije Jugoslovenska kinoteka.
Među zakonskim novinama su definisanje zaštite i očuvanja filmskog i ostalog audiovizuelnog nasleđa kao delatnosti od opšteg interesa za Republiku Srbiju, kao i definisanje filmskog i ostalog audiovizuelnog nasleđa koje čine pokretna kulturna dobra. Uređuju se dostupnost, uslovi i način korišćenja filmske i ostale audiovizuelne građe, poštovanje autorskog i srodnih prava, koje poslove mogu da obavljaju javni audiovizuelni arhivi, a koje specijalne i privatne ustanove.
U Zakonu su navedena i dva audiovizuelna arhiva države – Filmske novosti i Vojnofilmski centar – Zastava film, kao i audiovizuelni arhivi u sastavu javnih medijskih ustanova – radio-televizija Srbije i Vojvodine, a uvedena je i mogućnost osnivanja specijalnih i privatnih arhiva.
Predviđeno je formiranje Audiovizuelnog saveta, koji obrazuje Jugoslovenska kinoteka. To će biti stručno telo za saradnju audiovizuelnih arhiva, u cilju obezbeđivanja stručne podrške za unapređenje zaštite filmske i druge audiovizuelne građe, za unapređenje i promociju te delatnosti, kao i za modele saradnje audiovizuelnih arhiva sa srodnim obrazovnim, strukovnim, naučnim i međunarodnim organizacijama.
Zakon utvrđuje i uspostavljanje Jedinstvenog informacionog sistema za audiovizuelne arhive, radi njihovog povezivanja u cilju efikasnog čuvanja, korišćenja i dostupnosti podataka o filmskim i drugim audiovizuelnim kulturnim dobrima i dobrima pod prethodnom zaštitom.
Prema navodima Jugoslovenske kinoteke, činjenica da je usvojen poseban zakon za ovu oblast uticaće i na razvoj svesti o važnosti očuvanja filmske i ostale audiovizuelne građe za buduće generacije, odnosno svesti da se ona kao deo kulturnog nasleđa mora zaštititi od propadanja i uništenja. Ta građa predstavlja materijalno svedočanstvo o filmu i filmskoj umetnosti, ali i o istorijskom kontekstu države i društva, iz čega proizlazi i njen značaj za nauku i kulturu uopšte.
Prema navodima Vlade Srbije u obrazloženju novog zakona, trenutno stanje je takvo da Jugoslovenska kinoteka do sada nije imala mogućnost da prikuplja celokupne informacije iz svih institucija, kao i privatnih lica, koje čuvaju filmsko i ostalo audiovizuelno nasleđe. Novim zakonom i uvođenjem jedinstvenog informacionog sistema sve te informacije centralizovaće se i voditi kroz elektronski centralni registar. Nakon što se ostvare sve pretpostavke za funkcionisanje zaštite filmskog i ostalog audiovizuelnog kulturnog nasleđa, kao pokazatelji koji bi bili praćeni u kontroli realizacije su: očuvanje celovitog korpusa filmskog i ostalog audiovizuelnog kulturnog nasleđa, proučavanje, tumačenje, vrednovanje i predstavljanje javnosti filmskog i ostalog audiovizuelnog kulturnog nasleđa.
Donošenje zakona, kako je istaknuto, neophodno je i jedino moguće rešenje za sveobuhvatno regulisanje sistema zaštite filmskog i ostalog audiovizuelnog nasleđa, ako se ima u vidu da će se na taj način rešiti aktuelni problemi sa kojima se svakodnevno suočavaju ustanove u obavljanju delatnosti.
Značajan deo građe od značaja za istoriju i kulturu zemlje do sada nije bio prepoznat i proglašen za kulturno dobro. Novim zakonom su prepoznati audiovizuelni arhive u sastavu, tako da se samim tim celokupna građa koja se nalazi u tim ustanovama preko centralne ustanove zaštite stavlja pod zaštitu. Imajući u vidu potrebu sistemskog uređenja svake pojedinačne oblasti zaštite kulturnih dobara shodno svojim specifičnostima, Zakon o filmskom i ostalom audiovizuelnom nasleđu je uslov sistemskog pristupa i uređenja oblasti zaštite pokretnih kulturnih dobara – filmske i ostale audiovizuelne građe na sveobuhvatan i svrsishodan način.
Zakonsko uređivanje prava i obaveza vlasnika i držalaca filmske i ostale audiovizuelne građe i filmske i ostale audiovizuelne građe koja uživa prethodnu zaštitu, jedinstveni informacioni sistem za audiovizuelne arhive, pitanja prava i obaveza ustanova zaštite, njihovu delatnost i očuvanje filmskog i ostalog audiovizuelnog nasleđa, vođenje evidencija, upis u registar i vođenje registara filmske i ostale audiovizuele građe i evidenciju filmske i ostale audiovizuelne građe koja uživa prethodnu zaštitu, kategorisanje i utvrđivanje kulturnih dobara, uređivanje dobara pod prethodnom zaštitom, korišćenje filmskog i ostalog audiovizuelnog nasleđa, stručna zvanja u delatnosti zaštite i očuvanja filmskog i ostalog audiovizuelnog nasleđa, stručni nadzor koji obavlja centralna ustanova zaštite i brojna druga pitanja važna su u cilju stvaranja kompletnog sistema za očuvanje i zaštitu filmskog i ostalog audiovizuelnog nasleđa Srbije, navela je Vlada Srbije u obrazloženju Predloga zakona o filmskom i ostalom audiovizuelnom nasleđu, koji čeka na usvajanje od decembra 2022. godine.
Zakon je usvojen bez rasprave, a glasala su 142 poslanika od 147 prisutnih (pet nije glasalo).
(SEEcult.org)
