U slavu Josifa Pančića

Posle obeležavanja dva veka od rođenja lekara, botaničara, profesora, prvog predsednika Srpske kralјevske akademije (danas SANU), šest puta rektora Velike škole (danas Univerzitet u Beogradu), prvog upravnika Botaničke bašte (danas BB “Jevremovac”), u 2015. godini sledi i proslava 120-godišnjice Prirodnjačkog muzeja - ustanove koja prikuplјa i čuva bezmerno blago prirode, a i dalјe opstaje u prostoru neprimerenom veličini svoje misije

U galeriji Prirodnjačkog muzeja na Kalemegdanu do kraja aprila bila je otvorena izložba “Putovanje. Josif Pančić (1814-1888)”, čiji su autori mr Olga Vasić i dr Marjan Niketić.

Izložba predstavlja omaž životu i radu Josifa Pančića, velikog prirodnjaka i izuzetnog čoveka, koji je zadužio svoj narod velikim naučnim dostignućima predano “služeći svojem otečestvu”.

Kroz putovanja od rodnog sela Ugrini, preko Rijeke, Zagreba, Budimpešte do Beča, u potrazi za znanjem iz prirodnih nauka, a naročito botanike, a zatim i od Beča preko Beograda do Jagodine i Kragujevca, gde je radio kao lekar, Pančić je tragao za bilјkama po Srbiji i otkrivao njena prirodna blaga.

Izložba tako predstavlјa njegov doprinos, značaj i uticaj u naučnoj, obrazovnoj i društvenoj sferi Srbije u 19. veku, budući da je bio i potpredsednik Narodne skupštine i narodni poslanik.

      Pančićeva omorika (Picea omorika), planina Tara

Iako je Pančićev rad bio pionirski, ujedno je obeležio i zlatno doba botanike u Srbiji, jer je prvi, a dugo vremena i jedini, studiozno i sveobuhvatno istraživao sastav flore Srbije. U svoja dva najznačajnija dela: “Flora Kneževine Srbije” i “Dodatak Flori kneževine Srbije”, Pančić je naveo 2.422 vrste, što je oko 68 odsto ukupnog broja danas poznatih vrsta u flori Srbije. Taj broj naročito dobija na značaju ako se zna da je u to doba Srbija zahvatala oko polovine današnje teritorije. Pančić je sam, ili sa svojim učenikom Savom Petrovićem, ličnim lekarom kralјa Milana Obrenovića, i italijanskim botaničarem Robertom Vizijanijem, pronašao i opisao 54 vrste bilјaka koje do tada u nauci nisu bile poznate.

Najveće Pančićevo otkriće je omorika (Picea omorika), tercijerni relikt i endemit koji prirodno raste samo na planini Tari i u slivu reke Drine. Svoja saznanja o ribama, vodozemcima, gmizavcima, pticama, sisarima i insektima pravokrilcima Pančić je objavio u nekoliko radova, i to su prvi sistematizovani radovi o fauni Srbije štampani na srpskom jeziku. Sa podjednakom pažnjom prikuplјao je i izučavao stene, minerale i fosile.

       Ramonda nathaliae

Pisao je i o sokobanjskom meteoritu i nalazištima zlata u Srbiji, a ispitivao je i karakteristike lekovitih voda u srpskim banjama.

Na izložbi su predstavlјeni originalni herbarski primerci bilјaka na osnovu kojih je Pančić opisao nove vrste za nauku, među kojima su belocvetna čuvarkuća (Sempervivum leucanthum Panč.) i srpska perunika (Iris serbica Panč.). Potom su tu i herbarski primerci Pančićevih bilјaka iz Srbije i Balkanskog poluostva – iz Generalnog herbarijuma Balkanskog poluostrva Prirodnjačkog muzeja u Beogradu i Botaničke bašte “Jevremovac” u Beogradu, knjige o flori Srbije, kao i lični predmeti koji su korišćeni za terensko istraživanje (metalna kutija za prikuplјanje bilјaka, pinceta, lupa) i drugo.

      Metalna kutija za prikuplјanje bilјaka

Propratna publikacija izložbe predstavlјa svojevrsni roman-katalog, koji sadrži priloge Marjana Niketića, Olge Vasić i kustosa Uroša Buzurovića. Stilskom posebnošću tu se izdvaja esejistički nadahnuta studija dr Voislava Vasića “Senka koja svetli. Pančić 1814 + 200”, u kojoj otkriva mnoge zanimlјivosti iz života i rada tog naučnika i postavlјa brojna pitanja koja još čekaju odgovore primerene značaju tog velikana.

Postavka je obogaćena video projekcijama sa više od 200 fotografija bilјaka koje je determinisao Pančić, fotografisanih u svom prirodnom ambijentu. Izložba je ostvarena u sradnji sa brojnim kolegama iz te ustanove i saradnicima iz Muzeja primenjene umetnosti, Muzeja nauke i tehnike i Pedagoškog muzeja u Beogradu, a dizajn i projekat izložbe i kataloga uradili su Nenad Marković i Milan Janić.

      Ramonda serbica, Jelasnička klisura, opisao Pančić, foto M. Niketić

Izložba je bila otvorena od kraja decembra 2014. godine, a na njenom otvaranju ministar kulture i informisanja Srbije Ivan Tasovac rekao je da predstavlja podsetnik ne samo na to da su srpska kulture i nauka odavno deo evropske kulturne baštine, već i inspiriše da se prihvati sopstvenu odgovornost za budućnost srpske nauke i kulture.

Direktor Prirodnjačkog muzeja Slavko Spasić podsetio je da u 2015. sledi proslava 120-godišnjice te ustanove, čiji je duhovni osnivač upravo bio Pančić i kojem je sačinio prve inicijalne zbirke.

U njegovu čast, Prirodnjački muzej je započeo obnovu Jestastveničkog kabineta, odnosno formiranje novog u zgradi u Nјegoševoj ulici, gde će se nastaviti rad prema istim principima kojima se rukovodio Pančić.

Dimitrije Stefanović