Starosedeoci Grožnjana
Izložbom “Gestualni zapisi” Nenada Burgića (1952-1990), koja je omaž tom umetniku, te postavkom “Nenadani krug” Ranka Pavića, i izložbom fotografija Tijane Jane Pavić, Gradska galerija Fonticus u Grožnjanu nastavlja 29. avgusta obeležavanje 50-godišnjice Grožnjana kao “Grada umetnika”, čiji su starosedeoci, inače, i Burgić i Pavić.
Izložba Pavića, multimedijalnog umetnika i osnivača galerije Out/Aut u Torontu, i sama predstavlja posvetu Burgiću, koji je rođen u Brusu, završio Gimnaziju u Kraljevu i Ekonomski fakultet u Beogradu, a budući da je krajem 70-ih i početkom 80-ih bio kulturni ataše SFRJ u Japanu i u tom periodu više puta boravio u Kini, stvorio je trajnu veza sa Istokom, postavši jedan od najznačajnijih orijentologa i sinologa na prostoru bivše Jugoslavije. U Tokiju je 1980. otvorio i studio “ISTO”, za koji je izabrao ideogram koji i na kineskom i na japanskom znači “isto”. U Japanu je realizovao svoje prve kaligrafije koje su tada bile pod uticajem srednjovekovnih slova i minijatura sa ovih prostora.
I Burgića i Pavića su strujanja početkom 1980-ih, kako je naveo kustos Eugen Borkovsky, našla unutar situacije koju je Benito Oliva opisao kao “...ostvarenje nomadskog položaja koji ne poštuje nikakav definitivni angažman. Koji nema nikakve privilegirane etike osim one da sledi pravila mentalne i materijalne temperature sinhronizirane na trenutačnost dela”.
Burgićeva izložba u Grožnjanu obuhvata niz radova izvedenih tušem na papiru (većinom iz 1989) na kojima se, naveo je Borkovsky, nalaze tragove snažnog činjenja. Burgić je sve radove upravo tako realizovao: javno ili manje javno, ali uvek gestualno intervenišući tušem na papir, uvodeći pokret, telo i telesne funkcije u vizuelni rezultat. Najčešće to činjenje otkriva težnju ispisivanja znaka kaligrafske prirode. Burgićevo dramatično manipulisanje elementima, bojom, podlogom koja je prima i telesnim delovanjem, inicira poigravanje posmatračevom percepcijom na planu vizuelnog i smislenog. Radovi iniciraju nekoliko mogućih interpretacija, a prema Borkovskom, možda su najzanimljiviji diskursi: pozicija samog autora, vreme u kojem su ti radovi nastali i tretman posmatrača.
Ljubaznošću Pavića, publika u Grožnjanu ima priliku da vidi deo Burgićevih vizuelnih interpretacija ličnog stava koje su, u ono vreme, kako je istakao Borkovsky, bile avangardne i začudne.
“Burgić je spajao činjenje i rezultat činjenja. Njegov rad, tok oblikovanja, bio je performans. Rezultati, posle pokazani, govorili su o snažnoj energiji i želji probijanka okvira konvencionalnosti. On se u potpunosti predavao činjenju, oblikovanju”, naveo je Borkovski u tekstu za katalog izložbe, pretpostavljajući da se tadašnja publika mučila sa prihvatanjem te delatnosti, dok je danas posmatrač više otvoren i češće može razumeti te radove koji se delimično nastavljaju na ideju Njujorške škole, modernizma, kao prekretnice kreacije, percepcije i recepcije likovnog iskaza.
Burgić je, kako je naveo Borkovski, ugrađivao u evro-američke registre percepcije istočnjačku, japansku/kinesku poetiku pristupa obliku, ali i postupku činjenja. Kao poznavalac tih intencija, pokušao je da iznedri rezultate koji bi bili na tragu neambicioznih, ali snažnih iskaza kaligrafije istočnjačkih destinacija.
Angažovan, u prvom redu intelektualno, na mentalnom nivou koncepta, Burgić je preispitivao idiome slikarstva, ali je jednako bio i kritički sučeljen s društvenom, antropološkom i civilizacijskom, istorijskom stvarnošću. Svi njegovi radovi, kako je naveo Borkovski, moćni su rezultati akcionističkog delovanja mlađeg, ali zrelog muškarca u rasponu ideje i interpretacije. On probija granice tradicionalnog slikarstva koristeći čak i telo kao materijal izvedbe. Uz to, vidljiv je uticaj japanskog ili kineskog iskaza jednostavnim kaligrafskim postupcima.
Gotovo od početka svog opusa, kako napominje Borkovsky, Burgić je prezirao građanske datosti koje su tada (a i danas) opravdavale zanimanje za umetnost. Ostao je vezan za vizuelno, sprovodeći ideju zabrane gledanja, a uvodeći doživljaj. “On nije interpretator lepih slika okoline, već je tumač, zavodnik koji obasipa mogućnostima. Nenad Burgić se priklanja apstraktnom ekspresionizmu. Umetnik intuitivno prenosi doživljaj, fascinaciju. Najčešće je to osećaj trenutka. Ove gestualne apstrakcije odišu dostojanstvom ritmičke, visoko estetizirane impresije”, naveo je Borkovsky.
Nenad Burgić Burga, 1989.
U skladu sa stavom da umetnost i umetnik moraju reagovati, protestovati, biti angažovani, Burgićevi performansi kojima slede ovi vizuelni rezultati, ciljaju da izazovu razmišljanje, nemir u posmatraču, kako bi osvestili spremnost na neposlušnost prema monolitnim mehanizmima politokratije.
Burgić je, prema Borkovskom, bio i vizionar – na neki način je želeo da izvede umetnost iz njenog dotadašnjeg kulturnog i urbanog konteksta. Svojim radovima realizovao je čin odbijanja tretmana umetničkog dela kao predmeta koji se mora komercijalizovati.
“Tu je očito istorijsko značenje autorovih promišljanja i ovih radova. Izazov odricanja od širokog spektra boja i uporaba asketskih tehnika dozvoljavaju autoru koncentraciju na lično stanje. Iako elementarne, ove tehnike su nezahvalne usred okruženosti mega-plakatima, videom, filmom. Ova pronicljivost i tadašnja hrabrost Nenada Burgića, rezultira ovom izuzetnom kolekcijom”, istakao je Borkovsky, ukazujući i da je ekspresija doživljenim autora vodila u neku vrstu izolacije. Svoj poziv umetnika doživljavao je kao poziv, a ne kao posao. Tako su tih ranih godina i nastale tako radikalne transformacije ideje oblika, koje su ga pratile tokom celog, prekratkog života.
Burgić, takođe, nije želeo bilo šta da poruči sadržajem. On se posmatraču obraća na nivou instinktivnog, a uobičajenu socijalnu interakciju umetnika i posmatrača, performans ili izložbu, koristi za sučeljavanje. “Ponuđeno nam je očitavanje odjeka vlastitih oniričkih doživljavanja. Ponuđeno nam je podsećanje na instinktivno”, naveo je Borkovsky.
Pavić je za Burgićeve kaligrafske radove svojevremeno naveo da su “deca objektivizma Zapada i intuitivnosti Istoka, rođena iz nametnutog, neočekivanog braka, ali odnegovana ljubavlju”. Depersonalizacija kao problem savremene umetnosti, u Burgićevoj kaligrafiji izbegnuta je zahvaljujući preplitanju estetskih vrednosti Dalekog Istoka i estetskih vrednosti balkanskog podneblja. Burgićev duh pođednako je sagorevao u tradicijama oba ta kulturna podneblja”, naveo je Pavić za radove svog prijatelja, koji je umro 1990. u Beogradu.
Pavić na izložbi u Grožnjanu predstavlja rezultate 25. slikarsko-kaligrafskog performansa “Nenadani krug”, izvedenog u Narodnom muzeju u Kraljevu. Umetnik se, nakon promišljanja i priprema, opremljen sa 25 komada pirinčanog papira, raspoređenih kružno na podu, obraća mediju tuša kojim ritualno, ali likovno interveniše na sve podloge. Stvoreni oblici nadopunjavaju se čineći upečatljivu kompoziciju. Ceo proces Pavić označava tumačenjima: 25 papira označava 25 godina. Podloge od papira i tuš govore o poštovanju kineskih/japanskih kaligrafskih veština, a celu akciju posvetio je Burgiću, koji ga je delimično i uveo u poznavanje i poštovanje dve velike istočnjačke civilizacije.
Pavićevo likovno promišljanje, kako je naveo u predgovoru za kataklog Borkovsky, može se posmatrati/analizirati iz aspekta igre koja kroz autorove intervencije biva na trenutak zaustavljena baš u izloženom obliku da bi se dalje menjala na nekom sledećem stepenu igre.
“Značenje umetničkog dela dekodira se pomoću sveta umetnosti i kulture kao mehanizama iniciranja značenja i smisla. Umetnik na tragu razmišljanja o sudioničkoj realnosti stvara dokumente promena. Od posmatrača zahteva napor angažovanog posmatranja. Tako je zatvoren konceptualni krug spoznaje i autorskog osećanja/doživljaja mena”, naveo je Borkovsky, ukazujući da Pavić, nižući linije, beležeći tok misli i poteza, problematizuje menu kao ritualni događaj.
Prema rečima Borkovskog, Pavićeve kompozicije doživljavaju se kao napukline beline galerijskih zidova. Autor tim projektom nudi sliku sveta obojenu individualnim unutar datosti trenutka. Oslanjajući se na svoje sećanje i hrabrost priznanja, evocira povezanost memorije i igre. Mogućeg u memoriji i neizrecivog u rezultatu. “Umetnik-igrač je kao putnik koji se usuđuje da krene u nepoznato. Rizik gubitka mali je ulog u odnosu na zadovoljstvo igrača. Jer: igra je jedino igra kad se igra zbog igre. Kada se igra zbog rezultata onda se to zove borba. Pred nama su IGRE. Igre zrelih i hrabrih umetničkih promišljanja”, naveo je Borkovsky povodom izložbe Pavića, koji i danas, u zrelim godinama, ne odustaje od slikarstva koje provocira na razmišljanje i kojim propituje smisao i svrhu umetničkog čina.
Video uz rad "To the River", rađen u Torontu 2013. godine, rezultat je 24. performansa
Pavić je te ideje, u saradnji sa Burgićem, ostvarivao od sredine 80-ih i u Grožnjanu, u tada već oformljenom Gradu umetnika. U tom okruženju, oba autora, dolazeći iz tadašnje jugoslavenske metropole, u povučenosti Grožnjana uspevaju da deluju i aktiviraju okruženje. Prerana smrt Burgića, te nacionalistički ratni vihor, upleli su se u razvoj te priče - Burgić nestaje, a Pavić, izdržavši još neko vreme, odlazi 1997. iz Grožnjana u Kanadu. Tamo dalje razvija istu tematiku, te povremenim izletima na matični kontinent, biva povremeno prisutan i aktivan, naveo je Borkovsky povodom izložbe Pavića, koji sebe smatra konceptualnim umetnikom, a svoje delovanje definiše kao internacionalno. Njegov rad i životni kredo je put do univerzalnog na raskrsnici nepredvidljivosti.
Rođen 1952. godine u Nikšiću, Pavić je od 1965. do 1985. živeo u Beogradu, a od 1985. do 1997. u Grožnjanu, gde je započeo adaptiranje kuće radi otvaranja jedne od prvih privatnih galerija sa konceptom ravnopravnosti sa etabliranim, državnim institucijama tadašnje SFRJ.
Edukovan na području grafičkih tehnika, završio je školu SKC-a, a u period 1970-1985. pripadao je drugoj generaciji postkonceptualnih umetnika. U njegovom delovanju značajni su dugotrajni umetnički projekti (Slika nad slikama, THE...), kaligrafija (projekti Život Meandera, Nenadani krug, Origin, Heterotopia...), te performansi, instalacije, video radovi. Osnivač je i član grupe autora Joe Box koja i danas deluje u Torontu, gde je osnovao i galeriju Aut/Out.
Umetničkim putem krenula je i njegova ćerka Tijana Jana Pavić, koja se takođe predstavlja u Grožnjanu – izložbom fotografija “Arheologija doživljaja”.
Mladu umetnicu, kako je naveo Borkovsky, fascinira tehnološka inovacija, ali ona zapaža i monotonost ulice, urednost/neurednost okruženja, promene godišnjih doba, progovarajući svojim radovima o situacijama u vremenu u kojem živimo.
Fotografska promišljanja recentnog vremena Tijane Pavić govore da joj je motiv potreban kao polazište, kao poprište na kojem može izgovoriti osobno.
Autorka u neutralni prostor, koji je po pravilu nezavisan i izdvojen od spoljnih faktora, uvodi komentare dve situacije: jedna je detalj ličnog prostora, a druga je problematizovanje javnog prostora. Ona proverava neutralnost/definisanost prostora. “Galerija je realna, osećaj je irealan. Ili obrnuto? U ovom slučaju, galerija postaje umetničin prostor provere”, naveo je Borkovsky.
(SEEcult.org)
