Reinterpretacije socijalizma
Međunarodni istraživački projekat “Nedovršene modernizacije - između utopije i pragmatizma: Arhitektura i urbanizam u bivšoj Jugoslaviji i zemljama naslednicama”, započet u Zagrebu i Skoplju, nastavlja se od 6. do 8. maja u Beogradu konferencijom “Reinterpretacije socijalizma: posle dvadeset godina”, u okviru šeste Beogradske internacionalne nedelje arhitekture, a trebalo bi da ponudi okvir za nove interpretacije odnosa arhitekture i urbanizma prema modelu socijalističke modernizacije.
Međunarodni istraživački projekat “Nedovršene modernizacije - između utopije i pragmatizma: Arhitektura i urbanizam u bivšoj Jugoslaviji i zemljama naslednicama”, započet u Zagrebu i Skoplju, nastavlja se od 6. do 8. maja u Beogradu konferencijom “Reinterpretacije socijalizma: posle dvadeset godina”, u okviru šeste Beogradske internacionalne nedelje arhitekture, a trebalo bi da ponudi okvir za nove interpretacije odnosa arhitekture i urbanizma prema modelu socijalističke modernizacije.
Cilj konferencije, prema navodima organizatora, jeste doprinos boljem razumevanju zajedničkog istorijskog nasleđa, posebno s obzirom na to da je nakon raspada Jugoslavije dugo bilo gotovo nemoguće govoriti o periodu socijalizma, osim ako nije u pitanju oštra kritika. Dok je arhitektonska profesija zadržala poštovanje prema nasleđu socijalističkog modernizma, to nasleđe je upisano u nove nacionalne narative država naslednica Jugoslavije, znatno izmešteno iz svojih originalnih socio-političkih konteksta.
Nepristrasnije interesovanje za značenja i mehanizme prakse socijalističke arhitekture i urbanizma pojavilo se u poslednjih nekoliko godina.
Dve decenije nakon raspada Jugoslavije učesnici konferencije će iskoristiti prednosti istorijske distance da bi pokušali da razmrse klupko arhitektonske kulture socijalističke države, a u tom nastojanju će pomoći renomirani međunarodni teoretičari, kao i istaknuti praktičari aktivni proteklih 20 godina u regionu.
Modernista Nikola Dobrović napisao je još krajem 40-ih godina 20. veka da tadašnja Jugoslavija, svojom špekulantskom urbanom ekonomijom i impotentnom politikom, može produkovati isključivo “degenerisanu urbanu fizionomiju” za dobrobit “ekonomski moćnih”.
Prema Dobrovićevom i mišljenju mnogih njegovih kolega, socijalistička politika i modernistička arhitektura težile su zaprao ka istom cilju: sprezi moći racionalnog planiranja u cilju stvaranja harmoničnih i humanih gradova.
Konferencija o reinterpretiranju socijalizma 20 godina posle raspada bivše Jugoslavije počinje 6. maja u Dvorani Kulturnog centra Beograda predavanjima Ljiljane Blagojević (Arhitektonski fakultet u Beogradu) o arhitekturi Beograda između kulturne modernosti i društvene modernizacije, Jerka Denegrija (Filozofski fakultet u Beogradu) o specifičnostima posleratnog jugoslovenskog umetničkog prostora (“socijalistički modernizam” od umerenih do radikalnih pozicija), te Andreasa Rubija (Textbild, Nemačka), koji će govoriti o “Sablasti modernizacije”, te predavanjem Hilde Hejnen (Katolički univerzitet Leven) iz Belgije na temu “Arhitektura, modernost i socijalizam. Promena prilika”.
Konferencija se nastavlja 7. maja u Muzeju istorije Jugoslavije, gde će biti održane diskusije, organizovane kroz radionicu i panel o mnogostrukim vezama između arhitekture i ideologije.
Radionicu o tehnologiji socijalističkog urbanizma održaće Milica Topalović (Bazel, Beograd), Marko Sančanin (Zagreb) i Ivan Kucina (Beograd).
Učesnici panela “Arhitektura i ideologija: autonomija i zavisnost” biće Nika Grabar (Ljubljana), koja će govoriti na temu “Arhitektura i jezik - od federativnog do nacionalnog bez memorioje”, Aleksandar Ignjatović (Beograd), koji će ukazati na problematiku arhitekture i legitimizacije (arhitektonska istoriografija u socijalističkoj Jugoslaviji), te Vladimir Kulić (Beograd/SAD), koji će se osvrnuti na temu “Pragmatizam iznad utopije: arhitektura, ideologija i reprezentacija u socijalističkoj Jugoslaviji”.
Kao poseban dodatak priređeni su javni intervjui sa protagonistima socijalističke urbanizacije i izgradnje: Ivan Kucina intervjuiše urbaniste Miodraga Bracu Ferenčaka, Dragomira Dika Manojlovića i Branislava Jovina, a Vladimir Kulić intervjuiše arhitekte Mihajla Mitrovića (snimak), Darka Marušića i Aleksandra Stjepanovića.
Konferenciju prati i trodnevni filmski program “Misterije modernizma: Prizori modernizacije društva u jugoslovenskoj kinematografiji”, koji su priredile Irena Šentevska (Beograd) i Maja Varđan (Ljubljana), uz svesrdnu pomoć Jugoslovenske kinoteke.
Program će biti prikazan u DKC-u, a zamišljen je kao svojevrstan filmski mozaik koji kroz veoma redukovan broj primera ukazuje na osnovne načine tematizacije društvenih procesa modernizacije u jugoslovenskoj kinematografiji.
Dvogodišnji projekat “Nedovršene modernizacije” podržan je od programa “Kultura 2007-2013” Evropske unije, a uz Udruženje hrvatskih arhitekata, koje je nosilac projekta, partneri su: Koalicija za održivi razvoj (Skoplje), Društvo arhitekata Beograda, Trajekt (Ljubljana), Umetnosna galerija (Maribor) i Institut za savremenu arhitekturu (Zagreb).
Projekat okuplja 14 interdisciplinarnih istraživačkih timova koji će u toku dve godine istraživati razne arhitektonske i urbanističke fenomene unutar društvenog, ekonomskog i kulturnog konteksta socijalističke Jugoslavije i refleksije tih procesa na području današnjih nezavisnih država nastalih nakon njenog raspada. Cilj istraživanja je da detektuju efikasne, fleksibilne i društveno odgovorne modele arhitekture i urbanog planiranja. Iako u velikoj meri neistraženi i bez odgovarajućeg tumačenja, mnogi od modela realizovanih u regionu predstavljali su originalna i eksperimentalna rešenja koja bi se mogla iskoristiti kao inspiracija za savremene progresivne prakse unutar i izvan granica regiona.
Osim u Zagrebu, Skoplju i Beogradu, konferencije su predviđene i u Splitu i Mariboru, uz izložbe, filmski program i predstavljanje publikacija.
Završna izložba, na kojoj će biti prezentovani rezultati svih istraživanja, biće održana u Mariboru, evropskoj prestonici kulture 2012. godine.
Projekat su podržali i Izvršna agencija za edukaciju, audiovizuelne medije u kulturu (EACEA), Evropska kulturna fondacija (ECF), Erste Fondacija, ministarstva kulture Srbije, Hrvatske i Makedonije, opština Novi Beograd, Grad Skoplje, BINA, KCB, Jugoslovenska kinoteka, MIJ, Programski arhiv TV Beograd, Kulturno-informativni centar Holandije, Prva Arhi Brigada, Udruženje arhitekata Makedonije...
Šesta BINA svečano je otvorena 5. maja u KCB-u, a obuhvata do 15. maja oko 40 programa - izložbi, predavanja, radionica, tribina, projekcija filmova, šetnji sa domaćim i inostranim eminentnim predavačima i izlagačima...
Zamišljena kao platforma za razmenu kritičkih stavova, ideja i bolje razumevanje starih, ali i aktuelnih svetskih praksi i trendova u zemljama bivše Jugoslavije, regionu i Evropi, šesta BINA je svojevrstan medijator između istorijskog iskustva, sadašnjeg trenutka i održive budućnosti, na šta ukazuje i njen slogan “Održivo/neodrživo” koji ističe važnost društveno odgovorne arhitektonske produkcije koja je odavno prestala da bude samo uska briga struke.
Sajt manifestacije je www.bina.rs, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org, odnosno OVDE
Vesna Milosavljević (SEEcult.org)
