Preminuo Piter Bruk

Uticajni pozorišni reditelj i teoretičar Piter Bruk (Peter Brook), jedan od najznačajnijih i najsvestranijih reditelja druge polovine XX veka, preminuo je u 98. godini u Parizu, gde je živeo i radio decenijama.

Smrt slavnog britanskog reditelja, koji je uticao na pozorišnu umetnost širom sveta, uključujući i prostor bivše Jugoslavije, potvrdili su 3. jula njegovi saradnici pariskom “Mondu”, a francuska ministarka kulture Rima Abdul Malak istakao je na Tviteru da je Bruk dao svetu “najlepšu tišinu u teatru, ali njegovo konačno utihnuće je beskrajno tužno”. Zauvek će ostati duša Teatra Buf di Nor u Parizu, istakla je Rima Abdul Malak.

Bruk je režirao tragedije, komedije, vodvilje, mjuzikle, opere, filmove, TV filmove, dizajnirao kostime i dekor, komponovao muziku, osnivao trupe, a u Teatru Buf di Nor osnovao je Međunarodni centar za pozorišna istraživanja (CIRT), gde je više od tri decenije radio sa odabranom i često obnavljanom internacionalnom trupom. Bio je posvećen istraživanjima sa mladim multietničkim ansamblom, tragajući za osnovama kreativnog susreta glumca i gledaoca u različitim kulturama i prostorima.

Brukove predstave pripadaju svim žanrovima, a njegovi spisi o pozorištu, kao i pitanja kojima se u njima bavi suštinska su.

Među njima je i knjiga “Suština milosrđa – Razmišljanja o Šekspiru”, objavljena i na srpskom jeziku 2018. godine u izdanju Kulturnog centra Beograda (KCB) i kuće Klio, u prevodu Đorđa Krivokapića, u kojoj Bruk otkriva put koji je trasirao režirajući Šekspirove drame. Ta zbirka eseja u kojima Bruk razmišlja o Šekspiru postavlja pitanja kao što su: ko je bio čovek koji je napisao Šekspirova dela, zašto Šekspir nikad ne zastareva, kako da glumci pristupe Šekspirovom stihu... Vraćajući se dramama koje je nekada briljantno režirao, kao što su Kralj Lir, Tit Andronik ili San letnje noći, Bruk daje precizne odgovore, osvetljavajući svoj odnos prema najvećem svetskom piscu, ali i dajući i suštinu svega što je naučio u sopstvenom životu.

“Nema granica tome što možemo pronaći kod Šekspira”, zapisao je Bruk u uvodu knjige, napominjući da to “nije delo za univerzitet”, niti pokušava da drži predavanje o Šekspiru, već je pre “niz impresija, iskustava i privremenih zaključaka”, na osnovu gotovo 20 režija Šekspirovih komada tokom bogate karijere.

Bruk se bavio Šekspirom od detinjstva. Kao dečak je režirao lutkarsku igru koju je izvodio za porodicu i prijatelje (Hamlet od Viljema Šekspira i Pitera Bruka). Sam je pravio lutke, vukao konce i govorio stihove svih likova, a kada bi se predstava završila, želeo je da ponovo započne celu stvar, ali sa promenjenom verzijom.

Njegova čuvena predstava “San letnje noći” gostovala je 1972. godine širom sveta, pa i u Beogradu na šestom Beogradskom internacionalnom teatru (Bitef), čiji je Bruk bio veliki prijatelj.

Predstava “Tit Andronik”, u Brukovoj režiji, gostovala je 1957. godine četiri večeri u Narodnom pozorištu u Beogradu, a tog gostovanja prisetio se na promociji knjige “Suština milosrđa” reditelj Dejan Mijač, koji je tada bio student režije. “Nismo mogli da verujemo - Lorens Olivije i Vivijen Li pred nama. Kao da su bogovi sišli na zemlju. Ali mene je fasciniralo još nešto – scenografija čiji su se elementi na originalan način otvarali i pretapali pokazujući kako je Šekspir jedan nezaustavljivi tok na sceni”, rekao je Mijač, napominjući da se pre Bruka smatralo da je dovoljno samo dobro izgovoriti Šekspira na sceni i da će se on sam izboriti za sebe. “Bruk me je opčinio na prvi pogled, zahvaljujući njegovoj genijalnosti, a tu opčinjenost ‘zarađivao’ je svakim sledećim projektom Šekspira. Sve novost za novošću, sve jedna neverovatna stvar za drugom, sve do čuvenog ‘Sna letnje noći’. Sećam se odlično te predstave. Ona je izranjala iz jednog potpuno novog habitusa. To je bila toliko novina, kao da je, na primer, klasični kineski teatar izvodio Šekspira. Bruk je to umeo da uradi”, istakao je Mijač.

Osim sa Šekspirom, Bruk je vodio i dugogodišnji dijalog sa Čehovljevim delom, sdmatrajući da je pozorište lanac čiji počeci sežu do perioda koji prethodi grčkoj tragediji i proteže se sve do danas.

“Ako Šekspir otkriva ono što odlikuje čoveka kao takvog, onda je na suprotnom polu drugi dramski pisac, tvorac neverovatno tačnog i preciznog pozorišta saobaženog čoveku i životu. Pri tome ja kod Čehova nalazim isto ono bogatstvo kao i kod Šekspira. Razlika je jedino u formi. I tu sad nastaje jedna zagonteka. Upravo je u Rusiji nastala velika i razarajuća ideja forme, što je samo po sebi paradoksalno, budući da su baš Rusi dokazali da forma nija važna. Ona jedino pomaže da se izrazi najdublje značenje”, rekao je svojevremeno Bruk, koji je posebno isticao uticaj  Georgija Gurđijeva na sopstveno delo. Iako ga nije lično poznavao, Bruk je smatrao da je Gurđijev preneo u XX vek do tada skriveno znanje o čovečanstvu i čoveku. “Gurđijev je istraživao žeđ za znanjem, neophodnost da se zna, sam sebe je vodio sve dalje i dalje. Zatim je to znanje počeo da deli sa učenicima. On je, poput Ajnštajna, Frojda, i u svojoj oblasti Marksa, ovladao najširim znanjima, a umnogome ih je čak i prevazišao, jer je savladao znanja koja su bila znatno univerzalnija”, govorio je Bruk.

Inače, Bruk je svojevremeno primetio glumca Dragana Maksimovića (1949-2001) i pozvao ga iz Pariza da igra naslovnu ulogu Gurđijeva u filmu “Susreti sa izuzetnim ljudima” (Meetings with Remarkable Men) iz 1979. godine, koji je premijerno prikazan na 29. Berlinalu. Bruk je odabrao Maksimovića za glavnu ulogu jermenskog filozofa i mistika Gurđijeva na osnovu fotografije sa jednog kastinga, koju je pozorišni reditelj Arsenije Jovanović svojevremeno dao Bojani Makavejev, i ne sluteći da će biti dovoljna Bruku da ga angažuje.

*Foto: screenshot

(SEEcult.org)