Preminuo Peter Cadek

Slavni nemački pozorišni i filmski reditelj Peter Cadek (Zadek), jedan od najpozantijih pozorišnih stvaralaca u Evropi u minulom stoleću, preminuo je 30. jula u 84. godini u Hamburgu, posle duge i teške bolesti.

Slavni nemački pozorišni i filmski reditelj Peter Cadek (Zadek), jedan od najpozantijih pozorišnih stvaralaca u Evropi u minulom stoleću, preminuo je 30. jula u 84. godini u Hamburgu, posle duge i teške bolesti.

Cadek je preminuo u bolnici, preneli su nemački mediji, navodeći da je ministar kulture Bernd Nojman (Neumann) izjavio da je nemački teatar izgubio "jednog od najznačajnijih režisera” u svojoj istoriji.

“On je bio taj koji je, više od bilo kog umetnika, dao okvir i promenio nemačku teatarsku scenu od 60-ih godina naovamo”, rekao je Nojman.

Iako je bio jedan od najvećih majstora pozorišne režije u Nemačkoj svih vremena, njegova teatarska biografija nije počela u otadžbini, nego u Engleskoj.

Rođen je 1926. godine u jevrejskoj porodici u Berlinu, a roditelji su ga 1933. na vreme izvukli iz Nemačke. Režisersko obrazovanje stekao je u čuvenom londonskom pozorištu Old Vik, a studirao je na Oksfordu, radio u Bi-Bi-Si-ju, režirao u više pozorišta... U Zapadnu Nemačku vratio se 50-ih godina prošlog veka.

Najznačajnije njegovo ostvarenje u to vreme bila je scenska postavka komada “Balkon” Žana Ženea, a priča se da je autor, došavši na pretposlednju probu u London, pištoljem u ruci zahtevao od mladog režisera da počne iz početka sa probama.

Cadeka je celog života pratila slava slobodoljubivog stvaraoca sklonog konfliktima i provokacijama. U poslednju provokaciju su mu uračunali nedolazak pre dve godine u Salonik na uručenje glavne evropske pozorišne nagrade. Ali, kako ističu pozorišni kritičari, nikakve konfliktne i složene osobine njegovog karaktera nisu mogle prikriti očiglednu činjenicu da je bio režiser sa od Boga poklonjenim darom.

Nazivali su ga najsjajnijom pozorišnom zvezdom u Nemačkoj 60-ih godina prošlog veka, pošto je upravo u tom evropskom revolucionarnom periodu postavljao na scenu svoje prve šekspirovske predstave koje će ga učiniti slavnim, kao što su “Mera za meru” i “Mletački trgovac”. Upravo u to vreme počeo je da radi i u najvećim pozorištima u Nemačkoj, a u nekoliko od njih, posebeno u Bohumu i Hamburgu bio je uparvnik. Godine u kojima je on bio na njihovom čelu spadaju u zlatni vek tih pozorišta.

Njegovo novotarstvo u inscenaciji klasike neretko je šokiralo pozirišne gledaoce, ali je i pored toga spadao u one pozorišne stvaroce koji se mogu nazvati “glumačkim“ rediteljem.

Za njega samog pozorište nije bilo ništa drugo osim “mesta u kome se zbiva nešto o čemu gledalac nije mogao ni da sanja”.

Iako je bio nepopravljivi fantastičar, to mu nije smetalo da često ističe privrženost realizmu koji je, istina, shvatao na svoj način: kao alternativu i estetizovanoj stvarnosti i intelektualnoj eliti koju je predvodio drugi neprikosnoveni lider nemačke škole režije - Peter Štajn, kao Cadekov antipod, kao i socijalno didaktičkom pozorištu brehtovske škole, koju će, uzred budi rečeno, “pohađati” u svojoj sedmoj deceniji i to ne samo kao “polaznik”, nego i kao nastavnik u “zbornici” Brehtovog “Berliner ansambla”.

Oduševljavao se raznim autorima, privlačili su ga i klasici i savremeni pisci, a mogao je istvoremeno da postavi na scenu i ekstremnu Saru Kejn zagonetnog Malroa, kao i drame Čehova koje je cenio do obožavanja - “Ivanova” i “Višnjik”. One su se poslednjh godina u bečkom Burgtetaru, u scenskoj postavci Cadeka, i održale kao najsupešnija scenska ostavarenja velikog Rusa.

Ipak, i pored toga, Cadekovi najviši teatarski dometi potiču iz Šekspirovog repertoara. Poslednje njegovo slavno scensko delo je “Hamlet” sa Angleom Vinkler u naslovnoj ulozi, koja je igrala ne toliko glavnu ulogu svetske dramske književnosti, koliko je tumačila ono što se naziva “hamletizmom”, izmešanost razuma i savesti, crne melanholije, stoičkog umora od sveta, u kojem se sve vrti u krugu, ništa i niko ne dospeva do kraja, osim, naravno, ljudskog života.

B. Rakočevič