Poslednja decenija Šumanovića
Galerija slika “Sava Šumanović” gostuje od 13. septembra u Galeriji Narodnog muzeja u Vranju izložbom “Poslednja decenija Save Šumanovića”, koja obuhvata 29 dela nastalih od 1931. do 1942. godine, u periodu koji kritičari ocenjuju kao najznačajniji deo Šumanovićevog stvaranja, kao suštinu njegove ličnosti i umetničke vere.
Šumanović je u kratkom životnom i umetničkom putu uspeo da postane jedan od najznačajnijih srpskih umetnika 20. veka. Pripadao je slikarskoj generaciji koja je posle Prvog svetskog rata uvela umetnost u Srbiji u savremene evropske tokove. Kao mlad umetnik, tokom prvog boravka u Parizu 1920. godine, prihvatio je savremene tendencije u slikarstvu i postao najznačajniji predstavnik konstruktivizma u srpskom slikarstvu.
Poslednja decenija u stvaralaštvu Šumanovića, kako je navela autorka izložbe Vesna Burojević, predstavlja celinu koja je počivala na veoma čvrstim osnovama. To su pre svega talenat i obrazovanje umetnika, zatim iskustvo u Parizu koje se istovremeno odnosi na bogatsvo tradicije koja se čuva u muzejima i snagu internacionalne atmosfere koja je vladala u umetničkim krugovima. Takođe, nemerljiv uticaj na umetnikov rad imalo je neposredno okruženje.
Izvanredni uslovi za rad, koje mu je obezbedila porodica, podrazumevali su prostor, finansijsku podršku, oslobođenje od drugih obaveza… Imao je na raspolaganju kočijaša, ribača boja... Presudan uticaj na njegovo raspoloženje za rad, na nepresušnu inspiraciju imala je lepota obronaka Fruške gore u sintezi sa smelim karakterom umetnika koji se hrabro upustio u savladavanje novih motiva, novog kolorita i nepoznatog sveta. Ta smelost da neprekidno istražuje, gradi stilske kombinacije sa ranije usvojenim iskustvom, bila je njegova autentična potreba na putu do velikog cilja, stvaranja jedinstva stila, onog po kome će biti prepoznatljiv, navedeno je u tekstu povodom izložbe.
Kao tema u “Poslednjoj deceniji” ubedljivo dominira pejzaž. Druga omiljena tema je akt.
Najviše dela Šumanović je naslikao tokom 1939. godine, kada se pripremao za veliku izložbu, te 1940. godine, ponesen uspehom izložbe. Nije bilo vreme da uživa u uspehu, jer je rat došao u Šid. Neka od najboljih dela nastala su upravo tih ratnih godina. Kod Šumanovića su život, rad, umetnost, slikarstvo, neraskidivo povezani. Tokom 1942. godine slikao je do samog kraja. Kada su došli po njega, rano ujutru 28. avgusta 1942. godine, na štafelaju je ostala upravo dovršena slika, poslednja iz triptiha “Beračice”.
Kolekcija slika koje je stvorio u tom razdoblju broji 417 radova, koje se nalaze u Galeriji u Šidu, a deo te zbirke biće izložen prvi put u Vranju.
Sve slike koje će vranjska publika imati priliku da vidi su upravo iz te faze kada je radio portrete, pejzaže, aktove, žanr scene, poput njegovih čuvenih “Šiđanke”.
Šumanovića treba gledati kao odvojenu ličnost iz konteksta onog vremena – bio je potpuno drugačiji od ostalih kada je u pitanju pristup filozofiji slikarstva.
Šumanović se od 1940. do 1942. godine nije potpisivao na svojim slikama, već je samo stavljao godinu kada je nastala, budući da je u tadašnjoj NDH bilo zabranjeno korišćenje ćirilice.
Galerija “Sava Šumanović” svake godine prigodnim sadržajajima, uz podršku Opštine Šid, organizuje dane sećanja na slavnog slikara, jednog od najvećih imena srpskog slikarstva 20. veka.
Ove godine organizovano je ''Veče sećanja'' sa tumačenjem njegovog poslednjeg dela iz triptiha “Beračice”, koje je završeno dva dana pred smrt.
Rođen 24. januara 1896. godine u Vinkovcima, Sava Šumanović pohađao je gimnaziju u Zemunu, gde su i najraniji počeci njegovog slikarstva. Upisao je 1914. godine Višu školu za umetnost u Zagrebu, gde je u slikarskoj školi Klementa Crnčića ostao do kraja studija. U jesen 1920. odlazi u Pariz i pohađa školu Andreja Lota, sa čijih kurseva je poneo mnogo znanja, ali se borio protiv njegovih uticaja razvijajući već tada sopstveni slikarski senzibilitet, kojim je nadmašio sopstvenog učitelja.
Eksperimentišući razvijao je svoje slikarstvo od kubizma, preko ekspresionizma i klasicizma, do “realističkog stila” – kako je sam rekao, vezanog za poslednji desetogodišnji period njegovog stvaranja u Šidu.
Međutim, tanana duša umetnika nije mogla da izdrži sve senzacije spoljašnjeg sveta i taj raskorak je doveo do lične nesigurnosti, odnosno do duševnog poremećaja. Nakon povratka iz Pariza i kraćeg lečenja u Beogradu, Šumanović 1930. godine odlazi za Šid i zauvek ostaje u njemu.
Šidske godine potpuno su izmenile njegovo slikarstvo, u kojem dominira boja i svetlost, sa težnjom da se ostvari atmosfera pejzaža kome ''prašina daje jedan pitom i ljupki izgled''. U tim teškim godinama, usamljen, odsečen od sveta zaboravljen i bolestan, on slika ne samo pejzaže, nego i kompozicije sa ženskim aktom, poznate “Šiđanke”. U poslednjim godinama bio je opsednut putevima, lepotom jablana, bagrenjaka i dudova pokraj puta.
Ustaše su u okviru velike ofanzive nemačkih snaga na Frušku goru, počev od leta 1942. godine, vršile masovna hapšenja i streljanja civila iz svih sremskih mesta.
Šumanović je uhapšen na Veliku Gospojinu, 28. avgusta rano ujutru.
Prema svedočenju njegove majke Perside Šumanović, zamolio je da se spremi, okupao se, uzeo stvari, poljubio majku u ruku i otišao u smrt.
Na desetogodišnjicu ubistva Šumanovića njegova majka Persida preostale radove poklonila je Šidu radi otvaranja memorijalne galerije u kojoj se danas čuva 417 dela slavnog slikara.
U darovnom ugovoru dirljivo je napisala: “Posle nesreće i nagle smrti moga sina kao amanet sam zadužila toliko puta ponovljenu želju da njegova umetnost nađe mesto i bude sačuvana u našem rodnom kraju. Ispunjavajući taj amanet, uverena sam u duboko razumevanje i ljubav kojom će biti prihvaćen kako od građana Šida, tako i budućih naraštaja”.
Izbor dela za vranjsku izložbu priredila je direktorka Galerije slika “Sava Šumanović”, istoričarka umetnosti Vesna Burojević, a publika će moći da ih pogleda do 3. oktobra.
U saradnji sa Galerijom slika “Sava Šumanović”, izložba posvećena poslednjoj deceniji velikog umetnika otvorena je do 27. septembra i u Centru za kulturu Lazarevac.
(SEEcult.org)
