Počast, pouka i opomena

Izložba o teroru nacista nad homoseksualcima od 1933. do 1945. godine, otvorena 2. decembra u Muzeju grada Beograda, predstavlja potresnu i ujedno poučnu i opominjuću dokumentarnu građu koja ne govori samo o jednom od najmračnijih perioda evropske istorije, već postavlja i pitanja o sadašnjem položaju LGBT zajednice u društvu, dva meseca nakon zabrane Parade ponosa u Beogradu.

Na otvaranju izložbe, koju su organizovali ArteQ iz Beograda i Queer Zagreb, na poražavajući položaj LGBT zajednice i netoleranciji prema različitostima u društvu uopšte ukazali su i državna sekretarka u Ministarstvu kulture, informisanja i informacionog društva Snežana Stojanović Plavšić i direktor Agencije za evropske integracije i saradnju sa udruženjima Danko Runić, koji je pozvao Beograđane da posete izložbu, a posebno članove Nacionalnog saveta za bezbednost, koji su početkom oktobra, posle pretnji ultradesničarskih grupa, zabranili i Paradu ponosa u Beogradu i skupove protiv nje.

Zahvaljujući organizatorima izložbe, koja je izazvala veliku pažnju javnosti, Snežana Stojanović Plavšić rekla je da je Ministarstvo kulture podržalo taj projekat iz potrebe odavanja počasti žrtvama i podsećanja na njihove ideale, ali i zbog opomene svih pojedinačno i društva u celini kako se tako nešto nikada više ne bi dogodilo.

Navodeći da je uloga kulture da menja pojedinca, koji ima i ličnu odgovornost za promene društva na bolje, Snežana Stojanović Plavšić naglasila je da kultura ima i obavezu više - da ne ostane mimo realnosti društva u kojem se dešava, odnosno da budno prati aktuelne trendove, da postavlja pitanja i da podstiče na traženje odgovora na njih.

“A da li je moguće da u današnjim evropskim društvima, da li je moguće da ovde, u 21. veku, neko bude maltretiran, da mu se oduzima pravo na rad, na život, na kretanje, na ljubav, zato što ima drugačije stavove ili drugačija seksualna opredeljenja? Verujem da odgovor svi znamo”, rekla je ona, napominjući da je nedavno isto pitanje čula i od kustosa muzeja koncentracionog logora Aušvic, koji je posetila povodom zajedničke postavke zemalja nastalih na prostoru bivše Jugoslavije.

Kako je Aušvic uopšte mogao da se dogodi u jednom od najcivilizovanijih društva u Evropi i da li je moguće da se dogodi ponovo? Kao odgovor na ta pitanja, kustos muzeja u Aušvicu preporučio je: “Zagledajmo se u sebe, u sopstvenu ljudsku prirodu - da li u srcu nosimo deo neprihvatanja, neprijateljstva, netolerancije, pa i mržnje prema različitosti”, prenela je Snežana Stojanović Plavšić, dodajući da je odgovor na to pitanje, na žalost, često pozitivan, kao i na pitanja da li smo spremni da okrenemo glavu ako se zlo ne dešava baš nama, nego nekom pored nas, da li to prepoznajemo danas svuda u svetu i da li se to dešava upravo ovde.

“Zagledajmo se zato u ovu izložbu i u ogledalo nacističkog terora i zapitajmo se da li čujemo u našem društvu druge glasove koji govore isti taj sadržaj. Da li homoseksualnost nazivamo bolešću? Da. Da li seksualnost želimo da stavimo samo u službu nacionalnog interesa? Da, često. Da li državu često stavljamo iznad pojedinca? Znamo odgovor. Da li je homoseksualnost u našem društvu često označena kao neprijatelj države, nešto što narušava javni moral, narušava tradicionalne vrednosti, uništava srpsku porodicu, uništava decu, prenosi se na decu, izjednačava se sa pedofilijom, sa nemoralom... Dakle, potpuno neprihvatanje različitosti. To je sve nešto što jako često čujemo. Zato je i ova izložba važna”, naglasila je državna sekretarka Ministarstva kulture.

Zamenik nemačkog ambasadora u Beogradu Hans Ulrih Sidbek takođe je istakao značaj izložbe, napominjući da je problematika nacističkih zločin deo svakodnevnog posla nemačke ambasade, te da mu je lično drago što prisustvuje, jer poznaje nekoliko ljudi koji su poslati u zatvor i koncentracione logore u vreme nacizma.

Sidbek je ukazao i da se patnja LGBT zajednice u obe Nemačke nije završila posle pada nacizma 1945. godine, jer su gotovo 30 godina kasnije i dalje bili na snazi zakoni sumereni protiv LGBT zajednice, a tek su studentski pokret krajem 60-ih i borba za emancipaciju žena ponovo pokrenuli to pitanje i doveli do promena i dekriminalizovanja homoseksualizma u Zapadnoj Nemačkoj 1969.

Na potrebu sagledavanja današnjeg odnosa države prema LGBT zajednici, posebno u današnjem kontekstu, ukazao je Danko Runić, navodeći da je Agencija za evropske integracije i saradnju sa udruženjima grada Beograda pomogla organizaciji ArteQ da organizuje izložbu o nacističkom teroru zbog aktivističkog duha koji “često nedostaje, a preko je potreban sada u Beogradu”.

“Takođe, videli smo značaj ove izložbe čije je planiranje počelo pre oko godinu dana, nakon što je prvi put održana Parada ponosa u Beogradu, kada smo verovali da buduće održavanje Parade neće predstavljati više problem za našu državu i Beograd. Na žalost, pokazalo se da nismo bili u pravu. Činjenica da je Parada ponosa otkazana ove godine pokazuje da je naša država poražena. Ova izložba pokazuje kakav je bio odnos države prema LGBT populaciji. Činjenica je da se o ovoj temi malo zna i govori zapravo ukazuje koliko su LGBT osobe inkriminsane i danas i koliko je neophodno i dalje raditi na unapređenju poštovanja ljudskih prava LGBT osoba, a pogotovo u Beogradu, u gradu u kojem, prema poslednjem istraživanju Helsinškog odbora za ljudska prava, 40 odsto srednjoškolaca veruje da je homoseksualizam bolest, rekao je Runić.

I Zvonimir Dobrović i Gordan Bosanac iz udruženja Queer Zagreb, i Biljana Kosmogina iz ArteQ, izrazili su očekivanje da će izložba doprineti obezbeđivanju ravnopravnosti LGBT osoba u Srbiji i regionu.

“Ova izložba otvara pitanja prošlosti, ali se sasvim sigurno bavi i sadaćnošću i budućnošću, s obzirom da mnoge LGBT osobe u svetu i dalje ne uživaju svoja temeljna ljudska i građanska prava. To je slučaj i u Hrvatskoj, i u Srbiji, i u čitavoj regiji”, rekao je Dobrović.

Izložba je prvi put prikazana u septembru 2008. godine u Hrvatskoj, a realizovana je u saradnji sa muzejima holokausta u Vašingtonu i Berlinu, kao i sa desetak arhiva širom Nemačke, Poljske i Rusije.

Predstavnici Queer Zagreba nisu uspeli da dođu do podataka o teroru nad homoseksualcima za vreme NDH, a započeli su istraživanje te problematike u kontekstu SFRJ.

Izložba “Nacistički teror nad homoseksualcima od 1933 - 1945” otvorena je do 23. decembra u Muzeju grada Beograda, a dokumentima, fotografijama i tekstovima govori o specifičnom istorijskom periodu u kojem je dominantna ideologija prepoznala seksualnost kao jednu od važnih oblasti kontrole društva, usko je vezujući uz natalitet i prosperitet države.

Homoseksualci su dugo bili prećutkivana i zanemarivana grupa među nacističkim žrtvama, iako istraživanja govore da je zbog homoseksualne orijentacije bilo uhapšeno više od 100.000 osoba, od čega je oko 50.000 završilo u zatvorima ili institucijama za osobe s duševnim smetnjama, a između 5.000 i 15.000 u koncentracionim logorima.

Izložba se sastoji od 150 arhivskih fotografija, tekstova i dokumenata, koji prikazuju opštu i lične istorije osoba uhapšenih zbog homoseksualne orijentacije, pre i za vreme Drugog svetskog rata, a obuhvata i poučan prateći program o strahotama homoseksualaca za vreme nacizma u Nemačkoj, ali i brojnim problemima koje imaju danas u Srbiji.

Prateći program počinje 3. decembra promocijom knjige "Muškarci sa ružičastim trokutom" Hajnca Hegera (Heinz Heger), jedinog poznatog svedočanstva homoseksualca koji je preživeo logor (Domino, Zagreb, 2008), kao i QT časopisa za kvir teoriju i kulturu, u izdanju Centra za kvir studije iz Beograda.

Za 4. decembar najavljena je promocija knjige "Čovek koji je suviše znao" Dejvida Livita (David Leavitt), u izdanju Heliksa iz Smedereva, koja govori o istaknutom britanskom naučniku Alanu Tjuringu (Alan Turing) koji je bio žrtva homofobnog progona i “lečenja” hemijskom kastracijom. O Tjuringu i tragičnim sudbinama još trojice genijalnih matematičara govori dokumentarni film "Opasno znanje" (Dangerous Knowledge) Dejvida Malona (David Malone), u produkciji Bi-Bi-Si-ja (2007), koji će biti prikazan iste večeri.

Prateći program izložbe obuhvata i tribinu "Biopolitika, nacizam i strategije kontrole" 10. decembra, kada će biti prikazan i američki film “Drugačiji” (Bent, 1997) Šona Matijasa (Sean Mathias), potresna priča o nacističkom progonu homoseksualaca

Posetioci izložbe moći će 11. decembra da pogledaju i video instalaciju “Priča sa istočne strane” (East Side Story) hrvatskog umetnika Igora Grubića o nasilju na paradama ponosa u Beogradu i Zagrebu, a iste večeri biće prikazan i dokumentarni film “Član 175” (Paragraph 175) Roba Epštajna (Rob Epstein) i Džefrija Fridmena (Jeffrey Friedman) o životu nekoliko homoseksualnih osoba progonjenih na osnovu zloglasnog člana 175. Krivičnog zakona u Nemačkoj.

Za 17. i 18. decembar najavljene su projekcije emisija TV B92 “Insajder: Nasilje uz blagoslov” o ekstremnim desničarskim organizacijama, neredima i nasilju u Beogradu 2010. godine u vreme prve održane Parade ponosa i “Reakcija: Sve boje prajda” o priprema i samoj Paradi 2010.

Izložbu “Nacistički teror nad homoseksualcima” finansijski su pomogli Ministarstvo kulture, informisanja i informacionog društva Srbije, Fond za otvoreno društvo Srbije i Fondacija Hajnrih Bel, a podršku su pružili i Muzej grada Beograda, Agencija za evropske integracije i saradnju sa udruženjima Gradske uprave Beograda, Socijaldemokratska omladina, Centar za kvir studije iz Beograda, izdavačka kuća Heliks iz Smedereva i udruženje Alternativni kolektiv.

(SEEcult.org)