Pismo Vukosavljevića direktorki Uneska povodom Novog Brda
Ministar kulture i informisanja Srbije Vladan Vukosavljević uputio je pismo generalnoj direktorki Uneska Odri Azule povodom “učestalih pokušaja otimanja značajnih tekovina srpske kulture i ključnih delova srpske kulturne baštine na području Kosova i Metohije”, koje se, kako je naveo, “ponovilo u slučaju falsifikovanja istine vezane za srpsku pravoslavnu crkvu Svetog Nikole u Novom Brdu”.
Izražavajući veliku zebnju i zabrinutost u vezi sa stanjem srpskog kulturnog nasleđa na Kosovu i Metohiji, Vukosavljević je naveo u pismu da je ovoga puta reč o flagrantnom kršenju svih međunarodnih kodeksa, saopštilo je 12. juna Ministarstvo kulture i inormisanja.
“Permanentni napadi na srpske spomenike (npr. od 1999. godine, manastir Visoki Dečani je više puta bio meta oružanih napada) kao i falsifikovanje istorije na ovom području, posebno od momenta jednostranog proglašenja nezavisnosti Kosova (2008), sada su evoluirali u otimanje i prisvajanje kulturnog i verskog nasleđa Srba na ovom prostoru.
Ovoga puta, reč je o arheološkim ostacima srednjovekovnog grada Novo Brdo i monumentalne katedralne srpske pravoslavne crkve Svetog Nikole, nekadašnjeg sabornog hrama novobrdskih i gračaničkih episkopa, koji se nalazi u podgrađu tvrđave Novo Brdo, u istoimenoj opštini. Ovaj hram datira iz sredine 14. veka i građen je u romaničkom stilu kao i druge velike srpske zadužbine iz tog vremena, i do pada pod osmansku vlast, bio je glavno bogoslužbeno mesto”, podsetio je Vukosavljević.
Prema navodima Vukosaljevića, Kosovski arheološki institut izveo je, uz podršku Ambasade Nemačke u Prištini, radove na rekonstrukciji upravo tog sakralnog lokaliteta, nazvavši ga novim imenom kao – “obnova katedrale u Artani” i, tretirajući ga kao rimokatoličku katedralu, o čemu govore albanski i kosovski mediji, ali i zvaničnici (Ramuš Haradinaj, Priština).
Fragmenti arhivolte, katedrala u Novom Brdu, poslednja četvrtina XIV veka, Narodni muzej u Beogradu
Novo Brdo je, kako podseća Vukosavljević, zaštićeno kao spomenik kulture Rešenjem Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS u Beogradu, br. 266 od 28. februara 1948. godine, a kategorisano za spomenik kulture od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju 1990. godine. Upisano je u Centralni registar nepokretnih kulturnih dobara Srbije pod brojem SK 1393. Srednjovekovni grad Novo Brdo predstavlja jedan od lokaliteta koji prema “kosovskom” Zakonu o specijalnim zaštićenim zonama (broj 03/L – 039 od 20.02.2008) podleže posebnoj proceduri, prema kojoj se, za svaku sličnu aktivnost, osim od kosovskih institucija mora tražiti i stav Saveta za sprovođenje i nadgledanje, čiji je član Srpska pravoslavna crkva. Ovo telo, međutim, nije konsultovano u vezi sa projektom Kosovskog arheološkog instituta.
Unesko od 2014. godine sprovodi projekat “Revitalizacija tvrđave Novo Brdo” u cilju oživljavanja tog spomenika kulture kroz istraživanje, konzervaciju i restauraciju, doprineseći ukupnom društveno-ekonomskom razvoju opštine i podizanju svesti o značaju kulturnog nasleđa kod šire javnosti i lokalne zajednice. Projekat je finansirala Evropska unija, a sprovodio Unesko u saradnji sa Unmikom, i razvijan je kao deo krovnog programa EU “Ravnomerni regionalni razvoj”. Republika Srbija, kako je naveo Vukosavljević, podržava taj projekat i planira da se uključi u njegovu realizaciju.
Vukosavljević je ukazao i da značajno svedočanstvo o dosadašnjim obimnim istraživanjima Novog Brda, sa citiranim istorijskim i arheološkim izvorima i fotografski dokumentovanim elementima plastike koji jasno ukazuju na poreklo i stil ovog hrama, predstavlja monografija “Crkva Sv. Nikole – Katedrala Novog Brda” eminentnih arheologa Marka Popovića i Igora Bjelića, koji su na Unesko projektu bili angažovani u svojstvu naučnog i konzervatorskog savetnika. Rezultati tih istraživanja, obavljenih 2015. i 2016. godine objavljeni su 2018. godine u toj monografiji, u izdanju Zavoda za zaštitu spomenika kulture Srbije (na srpskom i engleskom jeziku), podsetio je Vukosavljević, koji je generalnoj direktorki Uneska i dostavio to izdanje.
Takođe, naveo je da je o svemu tome obaveštena i Delegacija EU, kao i Misija OEBS-a u Srbiji.
Ministar je podsetio i da je Kosovo i Metohija, shodno odredbama Rezolucije Saveta bezbednosti UN 1244 (1999) u sastavu Republike Srbije, kao značajno sedište kulturnog i sakralnog nasleđa najviše kategorije, na kojem se nalazi više od 1.300 crkava, manastira, džamija, arheoloških lokaliteta i prostornih celina, koji čine deo bogatog kulturnog nasleđa Srbije, a nalaze se pod upravom UN.
“Uz nepobitnu činjinicu da je već napravljena velika šteta na autentičnim ostacima pomenute srpske srednjovekovne bazilike, upućujem Vam ponovo, najiskreniju molbu da još jednom sagledate sve navedene činjenice, u cilju pružanja nedvosmislene zaštite ove značajne kulturne baštine, kao i da reagujete u skladu sa visokim principima i preporukama organizacije na čijem ste čelu, posebno imajući u vidu Konvenciju o zaštiti svetske kulturne i prirodne baštine, čiji je Srbija potpisnik (1972)”, naveo je Vukosaljević u pismu generalnoj direktorki Uneska, izražavajući uverenje da će njena reakcija biti “promptna i nedvosmislena”.
*Naslovna fotografija: ktitorski natpis vlastelina Dabiživa, Bogorodičina crkva u Vaganešu kod Novog Brda, sredina XIV veka, kopija (Galerija fresaka NM)
(SEEcult.org)
