Od hrvatskog proleća do danas
Hrvatska kinoteka predstavlja 25. i 26. novembra u bioskopu Tuškanac u Zagrebu program “Od hrvatskog proleća do naših dana” koji ukazuje, prema rečima filmologa Juraja Kukoča, da je, iako je društveno-kritička oštrica hrvatskog filma krajem 60-ih i početkom 70-ih bila tuplja od oštrice srpskog crnog talasa, ipak bio solidan broj filmova koji nisu išli uz dlaku režimu, a neki su čak i vrlo hrabro dizali kritički glas.
Hrvatska kinoteka predstavlja 25. i 26. novembra u bioskopu Tuškanac u Zagrebu program “Od hrvatskog proleća do naših dana” koji ukazuje, prema rečima filmologa Juraja Kukoča, da je, iako je društveno-kritička oštrica hrvatskog filma krajem 60-ih i početkom 70-ih bila tuplja od oštrice srpskog crnog talasa, ipak bio solidan broj filmova koji nisu išli uz dlaku režimu, a neki su čak i vrlo hrabro dizali kritički glas.
Program u Tuškancu će pokazati koliko je atmosfera u Hrvatskoj 1971. godine i tokom razdoblja neposredno pre hrvatskog proleća, kada se u vazduhu osećala veća sloboda reči i veća želja za (nacionalnim) buntom i preispitivanjem načela socijalističkog sistema, delovala na hrvatski igrani film, saopštio je Hrvatski filmski savez (HFS).
Biće prikazani filmovi iz 1971. godine “U gori raste zelen bor” Antuna Vrdoljaka i “Mirisi, zlato i tamjan” Ante Babaje, te film “Zlatne godine” Davora Žmegača, snimljen dvadesetak godina kasnije (1992), a kao kuriozitet je najavljena premijera dokumentarnog filma “Domoljubni vremeplov” reditelja Petra Krelje koji je zasnovan na televizijskom arhivskom materijalu i na nekoliko rediteljevih dokumentaraca.
Kreljin “Domoljubni vremeplov” polemički rekapitulira noviju hrvatsku istoriju od hrvatskog proleća, pa sve do naših dana, a autor će učestvovati i u razgovoru nakon premijerne projekcije.
Prema navodima Kukoča, među autorima sa kritičkom oštricom u prvim erdovima je bio Krsto Papić koji je modernističko kontempliranje o univerzalnim pitanjima otuđenja i izgubljenosti mlade generacije (epizoda Čekati iz omnibusa Ključ, te film Iluzija) zamenio naturalističkim tretmanom i direktnim ubodima u komunistički režim. U filmu “Lisice” (1969) prikazao je strah, a ne oduševljenje socijalističkim idealima, kao glavni motiv koji pokreće radni narod, a u jednom od retko hrabrijih filmova napravljenih u razdoblju hrvatske ćutnje netom nakon 1971. godine. “Predstava Hamleta u Mrduši Donjoj” (1973) film je koji je progovorio o političkoj korupciji i lokalnu vlast prikazao kao hrpu grotesknih likova.
Za Papićevim filmovima ne zaostaje Babajin film “Mirisi, zlato i tamjan” (1971), koji takođe direktno progovara o apsurdnostima i nepravdama procesa nacionalizacije, te duboke razočaranosti likova u komunistički sistem. Blaža varijanta Papićevih i Babajinih političkih uboda jeste “Lov na jelene” Fadila Hadžića koji, svojstveno sebi, ne ubada duboko, ali ipak dovoljno da bi se i njegov film mogao svrstati u filmove koji kroz prikaz greha lokalnih vlastodržaca kritički progovaraju i o sistemu uopšte, naveo je Kukoč.
Hadžićev scenario “Lova na jelene” dobio je zeleno svetlo 1971. godine, ali je snimljen nakon sloma hrvatskog proleća. Rezultat je rečenica lika inspektora o “revolucionarnom moralu”, izrečena na kraju filma, koju smatraju dodatom kao ustupak vlasti, ali iz današnje perspektive, prema navodima Kukoča, ona izgleda više kao ironična opaska.
U tom razdoblju snimljen je i niz filmova koji se, doduše, nisu bavili političkim pitanjima, ali su ugođajem pridoneli crnom pogledu hrvatskog filma na društvenu stvarnost.
“Iluzija” Krste Papića (1967), “Gravitacija ili fantastična mladost Borisa Horvata” (1968) Branka Ivande, “Slučajni život” (1969) Ante Peterlića i “Živa istina” (1972) Tomislava Radića, opisivali su deziluzionizovane mlade ljude koji kradu Bogu dane i rezignirano gledaju na život umesto da oduševljeno i predano grade socijalističko društvo. Među njima se ističe “Živa istina” koja doslednim cinéma vérité postupkom snažno razgolićuje još ono malo iluzija što je preostalo.
Dok spomenuti filmovi revidiraju prvenstveno sadašnjost i (svetlu) budućnost, Antun Vrdoljak odlučio je dodirnuti u svetu kravu režima - partizansku borbu. S obzirom da je reč o tako osetljivom pitanju, Vrdoljak je to napravio s maksimalnim oprezom. Uzeo je autentična svedočanstva proverenoga kadra Ivana Šibla “Ratni dnevnik” i u dva filma “Kad čuješ zvona” (1969) i “U gori raste zelen bor” (1971) stvorio ono čega do tada nije bilo u hrvatskom ratnom filmu - naturalistički prikaz partizanske borbe u kojem nema mesta za revolucionarne moralke, već samo za svakodnevicu partizanske borbe, u kojem nema ni jednog idealizovanog partizana i u kojem se uz ideju jugoslovenskoga bratstva i jedinstva stalno ističe nacionalnost likova kao nešto što likove određuje i usmeruje njihove postupke i međusobne odnose, naveo je Kukoč.
O samim događajima 1971. godine, ipak, hrvatski film u doba komunizma nije smeo govoriti.
To je u igranom filmu najopsežnije učinio Davor Žmegač u “Zlatnim godinama” (1993). Kao i mnogi drugi reditelji tog razdoblja (Krsto Papić, Zrinko Ogresta), Žmegač nije napravio hroniku političkih događanja, već kroz ličnu priču pokušao da progovori o okrutnostima i nepravdama komunističkog sistema.
Sajt HFS-a je www.hfs.hr, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org.
(SEEcult.org)
