Od Bosfora do Jadrana
Francuski institut u Beogradu, bivši Francuski kulturni centar, započinje 29. aprila obeležavanje 60-godišnjice izložbom “Od Bosfora do Jadrana” u Kući legata, koja se sastoji od više od 180 fotografija koje daju prikaz spomenika, arhitekture i gradskih sredina u regionu jugoistočne Evrope u periodu od 1878. do 1914. godine. Fotografije su snimili francuski fotografi, profesionalci i amateri, a objedinio ih je francuski Centar za nacionalne spomenike.
Francuski institut u Beogradu, bivši Francuski kulturni centar, započinje 29. aprila obeležavanje 60-godišnjice izložbom “Od Bosfora do Jadrana” u Kući legata, koja se sastoji od više od 180 fotografija koje daju prikaz spomenika, arhitekture i gradskih sredina u regionu jugoistočne Evrope u periodu od 1878. do 1914. godine.
Fotografije su snimili francuski fotografi, profesionalci i amateri, a objedinio ih je francuski Centar za nacionalne spomenike.
Fotografije na izložbi, koju će otvoriti francuski ambasador Fransoa-Gzavije Denio, potiču iz Medijateke arhitekture i nasleđa, Francuskog društva za geografiju, Muzeja Alber-Kana (Departman O-De-Sen), Francuske škole u Atini, Fonda Gabrijel Mile, Kinoteke Rober Linen i Neohelenskog instituta Univerziteta Pariz IV.
Nakon Berlinskog kongresa, održanog od 13. juna do 13. jula 1878. na Bizmarkovu inicijativu, u cilju okončanja “istočne krize” i uspostavljanja novog političkog poretka na Balkanu, francuski fotografi, amateri i profesionalci, boravili su u velikom broju na evropskom jugoistoku, gde su otkrili spomenike koji su u velikoj meri bili Zapadu nepoznati.
Za manje od pola veka, urađene su na hiljade slika, u početku crno-belih, a zatim od 1907. godine i u boji, zahvaljujući komercijalizaciji postupka sa autohromnim pločama.
Fotografi opsedaju ovaj region zahvaljujući različitim prevoznim sredstvima, očekivanim ili neočekivanim. Uprkos udobnosti turizma koji postepeno gubi karakter putne pustolovine i uprkos uspostavljanju velikih pruga, poput Orijent Ekspresa 1883. godine, brojne oblasti ostale su nepristupačne.
Izdavanje turističkih vodiča, poput vodiča Joanne koji 1886. godine objavljuje brošuru “Od Pariza do Konstantonopolja”, nije značilo potpuni raskid sa tradicijom putovanja zasnovanom na pričama i književnom evociranju.
Oblast nazvana “Balkanska barutana” nije bila sasvim bezbedna. Ravnoteža koja je uspostavljena 1878. godine pokazala se dosta krhkom. Ali nijedna od brojnih kriza, ni ona od 1886-1887. nastala u Bugarskoj, ni ona od 1908-1909. nastala kao posledica aneksije Bosne i Hercegovine Austrougarskoj, pa ni kriza balkasnkih ratova od 1912-1913. godine, nisu obeshrabrile fotografe da posete region. Atentat na prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu, 28. juna 1914. godine, najzad je stavio tačku na njihova putovanja. Početak Prvog svetskog rata, u regionu u kojem je rat započet, označio je i kraj jedne epohe.
Prvu francusku fotografsku kampanju pokrenuo je Gabrijel Mile (1867-1953), koji je imenovan za člana Francuske škole u Atini na period od dve godine. On je tada odlučio da metodički slika vizantijske spomenike, njihove mozaike i pozadinu, kao i njihove rukopise, ikone i dragocene predmete koji se čuvaju u manastirima.
Jednom bogatom bankaru, humanističkom meceni i zaljubljeniku u fotografiju, Alberu Kanu (1860-1940), pripala je zasluga što je među prvima razumeo ogromnu budućnost fotografije u boji i doprineo da od toga ima koristi i Balkan, gde je već 1912. godine počeo svoje fotografske kampanje.
Te kampanje čine deo velikog projekta “Arhiv planete”, čiji je direktor bio Žan Brin, šef katedre za društvenu geografiju na Collège de France.
Brin je odmah dao prioritet evropskom jugoistoku, započevši saradnju sa iskusnim fotografom Ogistom Leonom (1975 -1942), kao i sa Stefanom Paseom, rođenim 1875. godine, jednim od prvih autora kinematografskih reportaža.
Pažnju svih fotografa privlačile su specifičnosti Balkana. Pored džamija i muslimanskih grobalja, hamama i česmi, sahat-kula, karavansaraja, bazara i pijaca, najviše su ih zanimale kuće, dvorišta, štale i ulice oivičene tradicionalnim kućama, sa fasadama sagrađenim od drvenih greda i daski.
Ta narodna arhitektura, čiji je najveći deo uništen tokom XX veka, dopunjuje panoramu evropskog istoka, istovremenu srodnu i različitu od islamskih zemalja Magreba i Mašreka.
*Foto: Džamija i crkva u Mostaru - Ogist Leon, 20.10.1912.
(SEEcult.org)
