Kontinuitet Milana Konjovića
Galerija savremene likovne umetnosti (GSLU) u Nišu predstavlja od 22. avgusta u Oficirskom domu izložbu slika Milana Konjovića (1898-1993) iz somborske galerije tog umetnika čije je stvaralaštvo uticalo na tokove srpskog i jugoslovenskog slikarstva XX veka.
Konjović je, kako je naveo autor izložbe Nebojša Vasić u predgovoru kataloga, osobenim delom stvorio originalni slikarski svet sugestivne snage i stvaralačke energije, a kao iskren i neposredan sagovornik velikog likovnog znanja i životnog iskustva, podsticao je na reč i besedu mnoge kritičare i istoričare umetnosti, književnike, pesnike i novinare.
Prvu samostalnu izložbu Konjović je priredio još 1914. godine kao gimnazijalac, kada je izložio pedesetak slika sa motivima pejzaža, šuma i salaša, mahom iz okoline rodnog Sombora. Upisao je 1919. godine Likovnu akademiju u Pragu kod profesora Vlaha Bukovca, ali su nakon godinu dana studiranja Konjovićeve ambicije potale mnogo veće, a okvir likovnog senzibiliteta daleko širi od strogih pravila akademizma. Razočaran, napustio je Akademiju u potrazi za sopstvenim likovnim izrazom, rastrzan između ekspresionizma i prvih kontakata sa kubizmom. Odlaskom sa Akademije, Konjović upoznaje češkog slikara Jana Zrzavija (Zrzavy), tolerantnog pedagoga retke likovne kulture, od koga prihvata mnoge korisne savete i moguća likovna usmerenja.
Sa dragocenim likovnim iskustvom stečenim u Pragu, Konjović 1921. godine odlazi u Beč, gde boravi do 1922. To je bilo veoma značajno razdoblјe u likovnom i umetničkom radu mladog Konjovića - upoznaje se i druži sa slikarima: Turkalјem, Hakmanom i Marinom Tartalјom. Istrajan u nameri da sledi analitičnost i postupnost strogo geometrizovane forme, stvara niz uspešnih dela. Osim kubizma, Konjovićeva orijentacija je usmerena prema stilskom izražavanju svojstvenom sezanizmu, kubizmu i neoklasicizmu, u čijim tokovima će ostati sa kratkim predasima do 1927. godine.
Konačnu odluku da poseti Pariz, Konjović donosi 1924. godine, a u francuskoj prestonici ostao je skoro devet godina. Često je odlazio u Luvr i dugo posmatrao dela velikih majstora i svoje velike uzore poput Derena (Derain) i Pusena (Poussin). Dve nedelјe proveo je u atelјeu kod Andrea Lota (Andre Lhote), a od 1927. do 1929. godine potpuno se oslobodio uticaja neoklasicističke forme, prihvatio znatno slobodnije ekspresionističko slikarstvo i time stvorio svoja prva životna dela snažnog ritma i velike unutrašnje energije. Konjovićevo interesovanje okreće se prema Matisu (Matisse), Van Gogu (Van Gogh) i Sutinu (Soutine), slikarima koji su bliži njegovom senzibilitetu. Motivi na slikama su slobodnijeg poteza, boja zvučnija sa dominantno plavo-zelenim tonom i snažnim pulsiranjem crvene, oker i žute.
Nadahnut neposrednim doživlјajem stvarnosti, motiv i tema postaju sve što se nalazi u njegovom okruženju: enterijer, pejzaž, lјudi, mrtva priroda… Konjović stvara veliki broj veoma uspešnih i izuzetnih slika: “La Bellezza” (1928), “Ulica u Cassisu” (1929), “Begonija” (1929)…
Kasnije, od 1930. do 1932. godine, njegovo slikarstvo dobija sve više lični pečat i kulminira usaglašeno razvojem dva elementa - linije i boje. Početak slikarske zrelosti obeležen je sa više od 200 slika iz takozvane Plave faze.
Kao veoma zapažen strani slikar, Konjović u Parizu 1931. godine priređuje prvu samostalnu izložbu u Galerie Bing, a godinu dana kasnije u Galerie Van Leer u kojoj je izložio osim pariskih slika uz slike vojvođanskih motiva, koje su nastale tokom dvomesečnog boravka u Somboru.
Nakon što je stekao veliko umetničko iskustvo, osetio je snažnu želјu da se vrati u Sombor. Ubrzo je priredio 1932. godine dve velike samostalne izložbe – u Umetničkom pavilјonu “Cvijeta Zuzorić” u Beogradu, a godinu dana kasnije u Zagrebu u galeriji “Ullrich”. Te dve izložbe bile su izutetno zapažene i ostavile su snažan utisak na likovnu kritiku i širu društvenu javnost tog vremena.
Od povratka iz Pariza slikarstvo Konjovića doživelo je izvesne promene u kolorističkoj gami. Probuđene slike predela prostrane vojvođanske ravnice, oranice, žitna polјa, teme su kojima se bavio dugi niz godina. Na slikama iz tog perioda primetna je dominacija toplih boja koje su u snažnom komplementarnom ondosu sa plavom i zelenom, a široka crna kontura snažno ističe karakter forme.
Taj veoma plodan period u Konjovićevom stvaralaštvu iznedrio je više od 500 slika, među kojima su i “Hercegovačko pile” (1932), “Kuće u Cavtatu” (1936), “Žito” (1939). To razdoblјe od 1933. do 1941. godine, pripada Crvenoj fazi, oplođenoj bojama Vojvodine, kao i primorskim motivima Cavtata, Mlina i Dubrovnika. Ako je pariska Plava faza početak slikarske zrelosti umetnika, onda je Crvena još snažnija i jezgrovitija. Čulna, dramatična i koloristički sugestivna dela iz tog perioda, kako je naveo autor izložbe, logičan su razvoj pojedinih likovnih elemenata i impulsivnijeg slikarskog izraza.
Teške godine, rat i zaroblјeništvo u Osnabriku, zaustavili su na kratko izuzetan Konjovićev razvojni put. Nakon povratka iz zaroblјeništva 1942. godine, ponovo se vratio svom stvaralaštvu. Nametnute teme potresnih prizora: groblјa, sahrane, opustela naselјa i prosjaci, česte su teme na njegovim slikama. Dela iz tog razdoblјa, suzdržanijeg kolorita sa dominantno sivo-mrkim tonalitetom i gustim nanosima paste, neposredan su doživlјaj stvarnosti koji donosi odjek potištenosti, sumnje, nemira i nepoverlјiv odnos slikara prema svetu.
Od 1943-1944, a kasnije 1949. godine, Konjović se prvi put okreće pastelu, tehnici više crtačkoj nego slikarskoj, koju je prihvatio kao ispit i slikarski izazov. Ovaj opus ne beleži novu fazu u njegovom stvaralaštvu, već posebnu celinu koja otkriva neke osobine u bolјem sagledavanju Konjovićeve umetničke ličnosti. Crtež pastelnom kredom dobija primarni značaj, kontrolisan, siguran i nimalo karikaturalan, kao što je slučaj sa ekspresionističkim slikama. Prva serija pastela nastala je 1943. i 1944. godine u Somboru i Srbobranu. Teme su, kao i uvek, sve što ga okružuje - kuća, porodica, domaći ambijent, a kasnije čitava galerija portreta iz krugova prijatelјa.
U leto 1949. godine, na polјoprivrednom dobru "Majevica" nadomak Sombora, nastala je druga serija pastela na kojima dominira čovek i teme u vezi sa izgradnjom porušene domovine. To je razdoblјe poznatije kao socijalistički realizam, čijim se pragmatičnim zahtevima Konjović teško prilagođavao. Uspevao je da u svojim slikama ostvari osobene socijalne motive, ali nikada nije prihvatao nametnute ideje socijalističkog realizma, što će za posledicu imati da su i on, i njegove novonastale slike, bile predmet žestokih napada tadašnje zvanične kritike.
Celokupan ratni i posleratni period obeležio je Konjovićevu Sivu fazu. Mučne godine pune neizvesnosti i strepnje trajale su trajale do 1952. godine. Uprkos takvim okolnostima, Konjović stvara niz izuzetnih dela, među kojima su “Prosjaci” (1943), “Cvetanje” (1943), Đura “Voštar” (1945) itd.
Konačno, 50-ih godina, Konjović se vraća svom strasnom i dinamičnom slikarstvu. Eksperimentiše sa kompozicijom, bojom i formom u potrazi za novim slikarskim izrazom. Oslobađa sliku suvišnih detalјa, stilizlizuje formu i svodi na dve dimenzije sa čistim kolorističkim odnosom boja. Ovo razdoblјe obeležila je nova stilska promena u Konjovićevom stvaralaštvu, takozvana Koloristička faza.
Sliku "Nature morte 53 I" naslikao je 1953. godine, i smatrao je da je "međaš" njegovog stvaralaštva pre i posle te godine.
Taj novi period u Konjevićevom stvaralaštvu, nastao na osnovu iskustva apstraktnog slikarstva i apsolutne likovne slobode, iznedrio je mnoga autentična dela: “U pletari” (1956), “Plavi mesec” (1958), “Salaš sa crvenim krovom” (1958)...
Delimično napuštanje predmetnosti, transponovanje kompozicije, oblika, boje i forme, gde viđeno postaje samo podsticaj, nagoveštava novu etapu u Konjovićevom stvaralaštvu. Tada nastaju slike snažnog ritma primarnog poteza uzbudlјiva i napeta, gde je predmet sveden do simbola, znaka, asocijacije i aluzije. To je period koji uobličava Asocijativnu fazu. Poznata dela iz tog perioda su: “Dva salaša visoko nebo” (1971), “Žito, pomračenje sunca” (1973), “Zrelo žito padina kukuruz” (1980) itd.
Ovaj izuzetno plodan stvaralački period trajao je do 1985. godine, kada je krunisano Konjovićevo stvaralaštvo antologijskom retrospektivnom izložbom u galeriji Grand Pale (Grand Palais) u Parizu sa 50 slika, autora i komesara dr. Katarine Ambrozić.
Dve godine kasnije Konjović izlaže u Moskvi u Galeriji Saveza likovnih umetnika SSSR, gde je priređena retrospektivna izložba od 50 slika. Dočekana je sa velikim zanimanjem zbog visokih umetničkih i estetskih dometa, i shvaćena je kao znak podrške tamošnjim umetnicima na njihovom putu ka punoj umetničkoj slobodi. Autor i komesar te značajne izložbe bila je Irma Lang, tadašnja direktorka Galerije "Milan Konjović"u Somboru.
Razdoblјe sedme i polovine osme decenije najplodnije je u Konjovićevom umetničkom radu.
Nakon 1985. godine nastaje pozni period Bele ili Vizantijske faze koji je trajao do 1990. godine, i koji zatvara krug Konjovićevog impozantnog i plodnog stvaralaštva.
U tom poznom konteplativnom periodu, fasciniran srednjovekovnim vizantijskim slikarstvom, i pikturalnim bogatstvom, kao i savršenstvom vizantijske ikone, Konjović je svoje divlјenje pretvorio u novi stvaralački izazov. Vizantijsko slikarstvo, strogih pravila i principa, transponuje u svoj autentični ekspesionistički izraz. Odabrane predloške religijskog i kulturološkog značenja Konjović pretače u eksluzivnu likovnu pikturalnost, osobenog izraza. U ovom poznom periodu nastalo je oko 30 slika, između ostalih: “Beli anđeo” (1986), “Dva ratnika na konju” (1986) i “Blagovesti” (1986).
“Dela Milana Konjovića artefakti su umetničke lepote stvarane u sukobu realnog predmeta i slikarske vizije. Neiscrpnu stvaralačku i pokretačku energiju pronalazio je u lјubavi prema čoveku, savršenstvu prirode i uzvišenoj lepoti. Radost stvaranja u interakciji sa snažnim doživljajem spolјašnjeg sveta osnova je Konjovićevog slikarstva. Umetnik izuzetne stvaralačke energije za sobom je ostavio kapitalno delo neprolazne vrednosti. Neverovatna upornost i želјa za stvaranjem, praćena velikom energijom i posvećenom radu, donela je Konjoviću uspeh i priznanje kao malo kojem našem slikaru, koji sa razlogom zauzima zasluženo najistaknutije mesto u našem savremenom slikarstvu. Svojim moćnim i impozantnim delom Konjović je obeležio skoro čitav 20. vek”, naveo je kustos i autor izložbe Nebojša Vasić.
Izložba slika iz Galerije “Milan Konjović” u prostoru GSLU u Oficirskom domu biće otvorena do 7. septembra.
*Foto: Milan Konjović, Zrelo zito, padina, kukuruz, 1980.
(SEEcult.org)
