Konferencija o spomeničkoj skulpturi posvećenoj NOB-u u Jugoslaviji
Muzej savremene umetnosti Vojvodine (MSUV) u Novom Sadu organizuje 3. novembra naučnu konferenciju o spomeničkoj skulpturi posvećenoj Narodnooslobodilačkoj borbi (NOB) u Jugoslaviji u periodu od završetka Drugog svetskog rata do početka 90-ih i ratnog raspada države, a cilj tog skupa sa međunarodnim učešćem je otvaranje mogućnosti za celovitije interpretacije i vrednovanja spomeničke plastike iz socijalističkog razdoblja.
Projekat koji obuhvata konferenciju i zbornik radova, koji će biti objavljen do kraja 2023, pružiće presek tipologije oblikovanja, tumačenja i valorizacije spomenika u bivšim jugoslovenskim republikama, nadograđen saznanjima u oblasti društvenog pamćenja, a realizuje se u kontekstu izložbe “Arhitektura. Skulptura. Sećanje. Spomenička umetnost Jugoslavije 1945–1991”, koju je MSUV priredio u saradnji sa Galerijom DESSA, časopisom ab-Architect's Bulletin iz Ljubljane i platformom Architectuul. Novosadskoj verziji dodata su četiri spomenika sa područja Vojvodine u selekciji kustoskinje Suzane Vuksanović, koja je i u Organizacionom odboru konferencije, uz direktorku MSUV Branislavu Sekulić i Anom Ereš sa Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu.
Prvi panel konferencije, koji će modarirati istoričarka umetnosti dr Ana Ereš, posvećen je tipologijama spomenika i metodološkim izazovima u tom pogledu, a predviđena su izlaganja dr Vladimira Kulića (Državni univerzitet u Ajovi) “Spomenici NOB i režimi temporalnosti”, dr Slavice Stamatović Vučković (Arhitektonski fakultet, Univerzitet Crne Gore) “Skulptura kao geometrizovana struktura: prilog tipologiji spomenika posvećenih NOB-u u Crnoj Gori”, mr Suzane Vuksanović i Vojislava Martinova (MSUV/ Muzej Vojvodine) “Estetika žrtve u herojska vremena: spomenička skulptura posvećena stradanju civila u Vojvodini”, dr Nenada Lajbenšpergera (Republički zavod za zaštitu spomenika kulture) “Spomen kompleksi posvećeni antifašističkoj borbi tokom Drugog svetskog rata” i Blagoje Varošaneca (MSU Skoplje) “Nedefinisano (kulturno) nasleđe: Spomenici narodnom oslobođenju u Makedoniji – hronologija umetničkih i arhitektonskih stilova 1950-1980”, najavili su organizatori.
Drugi panel, koji će moderirati mr Suzana Vuksanović, posvećen je semantici spomenika i problematici sećanja, a izlagači su dr Ana Ereš i dr Vladana Putnik Prica (Filozofski fakultet, Beograd) “Apstrakcija i memorija: Predlozi za spomenike Olge Jevrić u 1950-im godinama”, dr Sabina Tanović (Tehnološki univerzitet Delft) “Kuda vode Vra(t)ca?”, dr Jasmina Čubrilo (Filozofski fakultet, Beograd) “Spomenik bratstvu i jedinstvu (1978) Jovana Kratohvila: estetska i spomenička forma kraja jedne “epohe”) i dr Olga Manojlović Pintar (Institut za noviju istoriju Srbije) “Kako je NOB Jugoslavije preimenovana u narodno-oslobodilačke borbe Srbije?”
Sreten Stojanović, Spomenik Sloboda, 1951, Iriški venac, Fruška gora, foto: Suzana Vuksanović
U završnici konferencije biće predstavljena knjiga “Shaping Revolutionary Memory: The production of Monuments in Socialist Yugoslavia” (Igor Zabel asocijacija za kulturu i teoriju, Ljubljana; Archive Books, Berlin; 2023) i razgovor sa urednicama dr Sanjom Horvatinčić (Institut za istoriju umetnosti, Zagreb) i dr Beti Žerovc (Filozofski fakultet, Ljubljana).
Publikacija predstavlja sveobuhvatan pregled ogromne proizvodnje spomenika u socijalističkoj Jugoslaviji (1945–91) posvećenih antifašističkoj NOB u Drugom svetskom ratu i socijalističkoj revoluciji. Od raspada Jugoslavije 1990-ih, ti spomenici su bili podložni različitim sudbinama - od zanemarivanja i fizičkog uništenja do globalne slave generisane visokomodernističkom vizuelnom privlačnošću jednog broja njih. Ali puni obim, široka raznovrsnost i složen kontekst jugoslovenskog spomeničkog stvaralaštva, uključujući njegove različite protivrečnosti, ostali su uglavnom neistraženi.
Knjiga nudi temeljno i interdisciplinarno istraživanje tog fenomena i bogat vizuelni materijal za ispitivanje njegovih ključnih karakteristika i specifičnosti: Koje su memorijalne prakse i komemorativne tradicije prethodile razvoju spomenika u socijalizmu? Ko je naručio ove spomenike i kako je jugoslovenska kulturna politika i politika sećanja uticala na njihovu proizvodnju? Ko su bili njihovi autori i šta je definisalo njihove formalne i tipološke karakteristike? Kako je jugoslovenska spomenička produkcija bila povezana sa uporednim naporima u inostranstvu? Koje su se komemorativne prakse razvile oko spomenika? Kako se ovo nasleđe danas ocenjuje i prima, kako u postjugoslovenskim državama naslednicama tako i na međunarodnom planu?
Konferencija "Spomenička skulptura posvećena NOB-u u Jugoslaviji 1945-1991" biće održana u Kino sali MSUV-a, u kojem je do 5. novembra otvorena izložba “Arhitektura. Skulptura. Sećanje. Spomenička umetnost Jugoslavije 1945–1991”, koju su 2019. godine kreirali Galerija DESSA i časopis ab-Architect's Bulletin iz Ljubljane sa platformom Architectuul. Početna koncepcija kustosa (Boštjan Bugarič, Kristina Dešman, Maja Ivanič, Špela Kuhar, Eva Mavsar, Špela Nardoni Kovač i Damjana Zaviršek Hudnik) obuhvatila je izbor od 33 spomenika i memorijalnih kompleksa iz svih republika i autonomnih pokrajina bivše Jugoslavije. Gostovanja izložbe podrazumevala su dodavanje prvobitnoj selekciji tri do pet spomenika postavljenih u državi u kojoj izložba gostuje, pa tako posetioci MSUV imaju priliku da vide fotografije ukupno 56 spomenika i spomen obeležja nekadašnje jugoslovenske države.
Toma Rosandić, Spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora, 1952, Subotica; foto: Suzana Vuksanović
Nakon početnih prikazivanja u Ljubljani, Piranu, Kopru, izložba je gostovala u Novigradu, Zagrebu, Podgorici, Sarajevu, Mostaru, Banjaluci i Beogradu, izložbi u MSUV dodati su Spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora (1952) u Subotici Tome Rosandića, Spomenik žrtvama fašizma – Porodica (1971) u Novom Sadu Jovana Soldatovića, Spomenik streljanim meštanima (1976) u Sirigu Pavla Radovanovića i Spomen kompleks stratište (1981) u Jabuci kod Pančeva Nebojše Delje.
Pri izboru memorijalnih spomenika iz Vojvodine, koji su pridodati izložbi, kustoskinja Suzana Vuksanović rukovodila se namerom da izdvoji one koji su isključivo posvećeni civilnim žrtvama i nedužno stradalima tokom Drugog svetskog rata na tlu Vojvodine, umesto spomeničke skulpture posvećene slavljenju pobede u NOB-u, socijalističkoj revoluciji i antifašističkoj borbi. Fokus je na primerima koji ne slave heroizam, već se usredsređuju na kategoriju civilnih žrtava, njihovo stradanje i mesta spomena, oko kojih su tokom vremena nastajali krugovi i naslage sećanja potkrepljivanih osećanjima ličnih i kolektivnih gubitaka, evociranjem potresnih uspomena odnosno “emocijama kao svesno odabranom polju komunikacionog delovanja”.
Program konferencije sa satnicom nalazi se na sajtu MSUV, kao i u Kalendaru portala SEEcult.org.
(SEEcult.org)
