Kinoteka u čast Tonina Gvere
Jugoslovenska kinoteka odaje od 9. do 11. maja počast Toninu Gveri (Guerra, 1920-2012), italijanskom scenaristi poznatom po saradnji sa rediteljima kao što su Teo Angelopulos, Mikelanđelo Antonioni (Michelangelo) i Federiko Felini (Federico Fellini).
Gvera je bio koscenarista “Amarkorda” (1973) sa Felinijem, napisao je scenario za niz Antonionijevih filmova, uključujući “Avanturu” (1960) i “Uvećanje” (1966), a sarađivao je i sa filmskim velikanima kao što su Đuzepe de Santis (Giuseppe De Santis), Vitorio de Sika (Vittorio De Sica), Alberto Latuada (Lattuada), braća Tavijani, Marko Belokio (Marco Bellocchio), Frančesko Rosi (Francesco), kao i sa američkim rediteljem Stivenom Soderbergom (Steven Soderbergh)…
Preminuo je 21. marta u Riminiju, kod kuće, nekoliko dana posle 92. rođendana.
Omaž Gveri u Muzeju Jugoslovenske kinoteke počinje filmovima “Ubica” (1961) Elija Petrija (Elio Petri), sa Marčelom Mastrojanijem (Marchello Mastoianni) i Mišelin Prel (Micheline Presle) i “Brak na italijanski način” (1964) sa Sofijom Loren (Sophia Loren) i Mastrojanijem, u režiji Vitorija de Sike (Vittorio De Sica).
U čast Gvere biće prikazan i jugoslovenski film “Cesta duga godinu dana” (1958) Đuzepea de Santisa (Giuseppe De Santis), sa Silvanom Pampanini i Eleonorom Rosi Drago (Roši) u glavnim ulogama, te Antonionijeva “Avantura” (1960) sa Gabriele Ferceti (Gabriele Ferzetti) i Monikom Viti (Monica Vitti), kao i “Intimni časovi” (1964) Marka Vikarija i “Izuzetni leševi” (1975) Frančeska Rosija (Francesco Rosi).
Gvera je najplodonosnijiu saradnju imao sa Angelopulosom, Antonionijem i Felinijem, a Angelopulos je u jednom intervjuu pred kraj života rekao da je Gvera bio njegov “lični psihoterapeut u prethodnih 20 godina”. Ta rečenica, kako je istakao Vuk Bošković u pratećem tekstu omaža Gveri, jako dobro odslikava poziciju i ulogu u kojoj je taj italijanski scenarista bio tokom cele karijere.
Retko kad se dešavalo, barem kada su u pitanju njegovi najveći filmski uspesi, da je Gvera bio glavni stvaralac filma na kojem je radio sa nekim režiserom. Njegova uloga je uglavnom bila ta da pomogne ili razvije ideju za scenario koja je već postojala u režiseru. To nikako ne znači, međutim, da je Gvera bio samo neka vrsta asistenta koji je trebalo da zapiše režiserske “vizije”. Bez njega, kako je istakao Bošković, neki od najvećih filmova italijanske kinematografije druge polovine 20. veka sigurno ne bi bili toliko dobri i uspešni, a možda čak ne bi ni postojali.
Nakon kraja Drugog svetskog rata, čiji je deo Gvera proveo u nemačkom logoru kao pripadnik antifašističkog pokreta (baš u logoru počeo je i da se bavi pisanjem), u Italiji je - kako iz nužde, tako i iz potrebe, nastao pokret neorealizma u kinematografiji. Taj pokret, pored nesumnjivog doprinosa filmskoj umetnosti, pre svega filmovima Roselinija i De Sike, možda je najbitniji zato što je bio praksa za autore koji će izrasti iz njega.
Prikazivanje života onakvog kakav jeste, jer je strašniji i dramatičniji od bilo čega što može da se izmašta, bio je koncept koji je imao velike uspehe, ali i ograničenja. Pre ili kasnije, film mora da se digne iznad stvarnosti, da postane stilizovan. Krajem 50-ih, nekoliko italijanskih režisera, koji su sazreli u neorealizmu, polako su krenuli putem stilizacije. Antonioni, Felini, Bertoluči... imali su drugačiji osećaj i pogled na film od svojih “učitelja”, ali oblik i forma u kojima su hteli da rade nisu bili dovoljno razvijeni. Antonioni je znao da sam neće uspeti u potpunosti da ostvari ono što želi i tako je nastala saradnja sa čovekom koji će biti potpisan kao ko-scenarista na gotovo svim njegovim filmovima - od “Avanture” (1960) na dalje. Odnos njih dvojice uvek je bio ispunjen svađama, ali je rezultat uvek bio jako uspešan, tačan i jasan film koji komunicira osećanja koristeći minimalna dramaturška sredstva. U tome je istaknuta ta sposobnost Gvera da uokviri, uobliči i izvede do kraja ideje i osećanje koje režiser želi da prikaže na platnu, a da pritom ne koristi previše reči, “štake” kojima se scenaristi previše često lako prepuštaju kada treba da pokažu nešto što se nalazi „unutra“.
Tu funkciju jako preciznog i jako korisnog “konektora” vizija režisera i percepcije publike Gvera je imao i tokom saradnje sa Felinijem u poznatom italijanskom posleratnom filmskom ostvarenju “Sećam se” (1973). To je prvi i najuspešniji film na kojem su njih dvojica sarađivali. Oslanjajući se na svoja detinjstva, koja su bila jako slična, te zajedničku osobinu izrazite poetičnosti i sklonosti romantiziaciji i nostalgiji, Felini i Gvera stvorili su “vremeplov na platnu”. Gvera je tu pokazao raznovrsnost talenta.
Antonioni i Felini, pak, iako su radili u isto vreme i potekli iz iste škole, jako su različiti autori, ali je Gvera uspeo ne samo da se prilagodi, već i da doprinese snazi i kvalitetu.
Taj “kameleonski” karakter, kako je istakao Bošković, ispoljio se i u nastavku njegove karijere tokom koje je kao scenarista potpisan na više od sto naslova.
Upoznao je i Andreja Tarkovskog i uspešno sarađivao sa njim na “Nostalgiji”, iznova dokazujući koliko je sposoban da se prilagodi individualnom izrazu. Potom je pomogao Antonionijevom “nasledniku”, Angelopulosu kao “lični psihijatar”, obavljajući ulogu u kojoj se nalazio tokom cele karijere.
Gvera se samo jednom oprobao kao režiser, i to baš u dokumentarcu sa Tarkovskim, posvećenom o njihovom putu kroz Italiju. Tokom filma, Gvera priča sa ruskim režiserom o njegovom dotadašnjem radu gotovo na isti način na koji psihijatar priča sa pacijentom o njegovom životu. Rezultat je bila “Nostalgija”. To najbolje opisuje i šta je Gvera radio kao scanarista. Sarađivajući sa režiserima, on je praktično “kopao” kroz njih, pokušavajući da na površinu izvuče građu koju će oblikovati u precizne i snažne scenarije od kojih su nastala neka od najznačanijih evropskih filmskih ostvarenja.
Osim po scenarijima za filmske klasike, Gvera je stekao popularnost u italijanskim domovima 80-ih i po televizijskim reklamama, uključujući i poslednji serijal sa pozivom na optimizam početkom 2000-ih.
Najviše italijansko civilno priznanje dobio je 2003. godine, a dobitnik je i priznanja Evropske filmske akademije i Fondacije Vitorio de Sika.
Povodom 90. rođendana, 2010. godine dobio je nagradu za životno delo David di Donatelo.
Gvera je iza sebe ostavio suprugu Loru i sina Andrea, kompozitora filmske i televizijske muzike, koji je poznat, između ostalog, i po saundtreku za film “Hotel Ruanda”.
Sajt Jugoslovenske kinoteke je www.kinoteka.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org
(SEEcult.org)
