Ja nisam oslobodila Beograd
Beogradska umetnica Milica Rakić predstavlja se od 16. jula u Salonu 77 Galerije savremene likovne umetnosti u Nišu izložbom “Ja nisam oslobodila Beograd” kojom razmatra ličnost jednog od vodećih beogradskih nadrealista, borca u Španskom građanskom ratu i visokokotiranog jugoslovenskog funkcionera Konstantina Koče Popovića (1908-1992).
Aproprijacijom artefakata (crteža, fotografija i zabeleški) pronađenih u Popovićevom arhivu, te njihovim kontrastiranjem sa vlastitim grafičkim radovima baziranim na jednostvanim, ali provokativnim parolama/porukama, umetnica uspostavlja jedinstven dijalog sa zaleđem proslavljenog umetnika, ratnika i političara. Milica Rakić, međutim, kako navodi u tekstu za katalog istoričar umetnosti Vladimir Bjeličić, ne sprovodi mitologizaciju baziranu na spekulativnim pretpostavkama često prisutnim u interpretacijama Popovićeve nesvakidašnje i filmične biografije. Vlastitu opčinjenost tom istorijskom figurom ona stavlja u funkciju pažljivog opažanja i kritičke artikulacije prošlosti i sadašnjosti, kulture i istorije, te rodnih i ideoloških implikacija koje iz njih proizilaze, što je i u fokusu njene dosadašnje umetničke prakse.
Rečenica Nisu me primili u jugoslovensku narodnu armiju u slučaju rata ja ću biti kurva ne samo da dobro ilustruje odlučnost Milice Rakić u zahtevu za rodnom ravnopravnošću, već i njenu potrebu da aktivno učestvuje u borbi. Sa tim se u vezu, kako navodi Bjeličić, može dovesti i detalj iz Popovićeve biografije - njegova prva supruga Vjera Bakotić osetila se izneverenom kada se on pridružio partizanima, a njoj je poručio da podnese brakorazvodnu parnicu kako ne bi bila izložena torturi Gestapoa.
Za razliku od nemilih okolnosti u kojima se Bakotićka našla, Milica Rakić iznalazi rešenje performiranjem karaktera drugarice Milice Rakič koja u datoj situaciji postaje pandanom Koče Popovića, odnosno njegovom parnjakinjom i saborkinjom. Ovakav role play razotkriva ne samo potrebu žene da stupi u emotivni, seksualni i romantični dijalog sa muškarcem ovakvog (u patrijarhalnoj kulturi konstruisanog) kova samo zbog njegovog društvenog statusa, već pre zbog ideološki artikulisanog sistema vrednosti koji on zastupa, naveo je Bjeličić.
Drugi aspekt Rakićkinog (umetničkog) manevra svoje uporište nalazi u nasleđu beogradskog nadrealizma, odnosno u njegovom povezanošću sa komunizmom. U više relevantnih publikacija lokalne istorije umetnosti iskazana je veza beogradskih aktera sa pariskim kružokom koji je vrlo aktivno zagovarao leve ideje. Bjeličić podseća u tom kontekstu na Aragonov i Bretonov stav prema kojem je prava umetnost tesno povezana sa revolucionarnom aktivnošću: ona, kao i ova poslednja, teži razaranju i uništenju kapitalističkog društva istaknutog u publikaciji La revoultion dabord et toujours iz 1925. godine (čiji su potpisnici bili i Moni de Buli i Dušan Matić) .
Nadrealisti su se fokusirali na svet podsvesnog kao primarni izvor inspiracije, ali i na čitav korups neumetničkih praksi marginalnih društvenih grupa i uopšte gledano na nekonvencionalne i radikalne pristupe. Poveznica velikog broja pripadnika pokreta sa postulatima komunizma bila je oličena u nehijerarhijskom delovanju, gde su različite ideje i poetike moguće (uprkos činjenici da 30-ih godina 20 veka Breton postaje spiritus movens celokupnog pokreta, kada i dolazi do potpunog zalaska pojedinaca, poputa Aragona u polje političkog), te verovanju da baš leva ideologija pruža mogućnost celovitog čovekovog ostvarenja.
Prema navodima Bjeličića, referisanjem kako na nadrealistički pokret - u ovom slučaju otelovljen likom i delom Koče Popovića, te preduzimanjem umetničkih postupaka aproprijacije i citatnosti karakterističnih za nove umetničke prakse 1970-ih godina, Milica Rakić se približila onome što istoričar umetnosti Ješa Denegri naziva drugom linijom, odnosno svojevrsnom kontinuitetu radikalnih umetničkih praksi nastalih u okviru jugoslovenskog umetničkog prostora od početka 20-ih do početka 80-ih godina 20. veka.
“Dakle, Milica Rakić odnosno drugarica Milica Rakič, jeste artikulisani ženski kulturno-politički agens. Njen zadatak jeste da seciranjem prošlosti tumači sadašnjost, te donese ili doprinese možda minimalnim, ali značajnim pomacima aktuelnoj umetničkoj sceni ophrvanoj malograđanštinom, tržišnom komodifkacijom i prećutnim neutralizovanim modernizmom. Korak dalje, Rakićka dekonstrukcijom patrijarhalnih dogmi, uspostavljanjem kontinuiteta sa politički radikalnim potencijalima avangardnih pokreta, ali i problematizovanjem problematike autorstva, ispisuje nemoguće istorije , odnosno one istorije koje su nepoželjne, kako umetnički, tako i ideološki. Ona to čini iz artikulisane ženske i antifašističke perspektive koja u širem javnom prostoru lokalne sredine biva sve marginalizovanija i izložena represiji u odnosu na nagli rast neokonezervativizma, što podcrtava ironičnim tonom priznanja da nije oslobodila Beograd (ovim referira na činjenicu da je Koča Popović oslobodio Zagreb), te upire prstom upravo na dominantan diskurs istorijskog revizionizma u kome posebno nema mesta za žene, jer postoji društveni konsenzus po kome on treba da brani, a ona da rađa”, naveo je Bjeličić, konstatujući da se zapravo nameće utisak da “između drugarice Milice Rakič i Konstantin Koče Popovića nema razlike”.
Vjera Bakotić, crtež olovkom na papiru, 1931. Legat Konstantina Koče Popovića i Leposave Lepe Perović, Istorijski arhiv Beograda. Autor: Konstantin Koča Popović
“Oboje su borci, kosmopolite, drže do stila i leve ideologije, te im se staze u duhovnom, možda čak i emotivnom smislu prepliću, uprkos fizičkim i vremenskim ograničenjima. Rakićkina incijativa, odnosno potreba da preispita spektar značenja na raskršću istorije i nepokolebljivih ideja podrazumeva tenzičnu, gotovo fatalnu privlačnost koja emanira rat i mir, ljubav i mržnju, život i smrt”, naveo je Bjeličić u tekstu čiji se naziv odnosi na opažanje Koče Popovića iz 1930-ih prema kojem narodi ne mogu biti indiferentni prema istorijskoj dilemi fašizam-demokratija, koja ima svoj najoštriji izraz “u sudbonosnoj alternativi: rat ili mir”.
Koča Popović, heroj socijalističke revolucije, načelnik Generalštaba Jugoslovenske narodne armije, državni sekretar za inostrane poslove FNRJ i potpredsednik Republike, pripadao je pre Drugog svetskog rata pripadao beogradskoj nadrealističkoj grupi (1922‒1936), čija je glavna osobina bila negacija svega konvencionalnog u izrazu i otporu prema logičnoj strukturi jezika. Odlikovan je Ordenom slobode, Ordenom ratne zastave, Ordenom partizanske zvezde sa zlatnim vencem, Ordenom za hrabrost, Ordenom narodnog oslobođenja prvog reda i Ordenom Suvorova prvog i drugog reda.
Milica Rakić, rođena 1972. u SFRJ, doktorirala je na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu, a predstavila je svoje radove na 30 samostalnih i više od 400 grupnih izložbi u zemlji i inostranstvu. U svom radu ispituje način na koji jezik i kultura oblikuju lični identitet. Članica je Udruženja likovnih umetnika Srbije i Saveza komunista Jugoslavije.
Izložba “Ja nisam oslobodila Beograd” u Salonu 77 biće otvorena do 31. jula.
(SEEcult.org)
