Fritzov izbor u Rexu
Izložba “Rekonstrukcije: privatno = javno = privatno = javno =”, čiji je kustos hrvatski umetnik Darko Fritz, predstaviće od 10. oktobra u Kulturnom centru Rex u Beogradu izbor savremene hrvatske umetnosti od 70-ih godina do danas, a među odabranim autorima su Helena Bulaja, Boris Cvjetanović, Ivan Faktor, Sanja Iveković, Željko Jerman, Andreja Kulunčić, Dalibor Martinis, Edita Pecotić, Goran Trbuljak i Slaven Tolj.
Fokusirana na kontinuitet četiri decenije delovanja pojedinih autora, kao i povezivanje novih radova s umetničkom praksom 70-ih, izložba ispituje feminističku spoznaju iz 70-ih “privatno je javno”, odnosno “privatno je politično” kroz razne pozicije odabranih radova, uključujući i one izvan feminističkog diskursa.
Prema navodima Fritza, izložba kritički sagledava upotrebu komunikacijskih medija te “novih” i “starih” tehnologija u umetničkom izrazu u rasponu od pripovedanja “u prvom licu” do kritičkog propitivanja odnosa privatnog i javnog prostora.
Polazišni mediji umetničkih radova variraju od vlastitog tela (performans Tolja i glume Sanje Iveković, autoportreti Jermana), intimnih dnevničkih izveštaja i beleški (Jerman, Cvjetanović) do ličnih komentara i izjava (Sanja Iveković, Trbuljak). Korišćeni su razni vidovi javnog prostora koji može biti fizički ili virtuelan; galerijski, urbani u vlasništvu korporacija i urbani u društvenom vlasništvu (mesto plakatiranja Trbuljakovih plakata, performans Tolja), te virtuelnog prostora kao što su televizija (Martinis), internet (Bulaja) ili sistem nadzornih kamera u gradu (u radu Tolja).
Pored radova koji koriste vlastito telo i/ili lično iskustvo samog umetnika, izložba predstavlja novije radove nastale u vremenu još teoretski neobrađenih kompleksnih odnosa proizašlih nakon iskustva fenomena reality-TV 1990-ih, ukidanja privatnosti sigurnosnim merama u vremenu post-September-11, te rasprostranjenošću audiovizuelnih tehnologija i njihove primene u internetskim socijalnim mrežama poslednjih nekoliko godina.
Komunikacija (neumetničkog i uglavnom banalnog) privatnog i intimnog sadržaja na javnom mestu postala je svakodnevnica, od pasivnog slušanja razgovora drugih ljudi mobilnim telefonima na javnim mestima, do aktivne komunikacije s većom grupom ljudi kao npr. u socijalnoj mreži Facebook, gde osim u komunikaciji s tzv. “prijateljima” (gde postoji privid samostalne odluke izbora s kim se komunicira), korisnici legalno omogućavaju korporaciji korišćenje njihovih privatnih podatka.
Prema navodima Fritza, kritičko pozicioniranje ličnog s jedne strane, i rekonstrukcija i rekontekstualizacija istorijskih događaja i činjenica s druge, sredstva su kojim umetnici uobličuju nova propitivanja privatnog i javnog. Nekoliko predstavljenih radova pritom koriste formu dokumentarnog filma i korišćenja dokumentarne ili arhivske građe.
Privatno i javno, prema navodima Fritza, uvek komuniciraju u oba smera, a ponekad se (sve češće) ne mogu razlučiti jasnom ili ikakvom granicom. Odnosi privatnog i javnog se dinamično aktiviraju u datom vremenu, uslovljeni uvek promenljivim političkim kontekstom i promenljivim tehnološkim aparatusom kojim su posredovani, te reinterpretiraju u raznim poetskim i objektivnim viđenjima u umetničkim radovima koje kritički propituju.
Jermanovi dnevnički radovi “Moja godina” (1977) i “Moj Mjesec” (1982), kao i video “Make Up-Make Down” (1978) Sanje Iveković i plakati Trbuljaka, reprezentativni su uzorci umetničke percepcije odnosa privatnog i javnog, izraženih kroz govore umetnika u prvom licu kroz razne medije tipične za umetnost tzv. “nove umetničke prakse” (performans, tekst, fotografija, video).
Jerman je 1977. godine, u uvodu u dnevnički rad “Moja godina”, koji se sastoji od crno-belih fotografskih i rukom pisanih tekstualnih beležaka vlastite svakodnevnice, ukratko ispisao svoj temeljni umetnički stav i veru u istovetnost egzistencijalne i umetničke realnosti. “Moje djelovanje pripada onim tendencijama u kojima je primarna težnja umjetnika da svoju egzistenciju zabilježi u vremenu i prostoru, potvrđujući time ne samo sebe već čovjeka općenito”, naveo je Jerman.
Dve decenije kasnije, 1997. godine, Jerman je izveo rad u istoj formi, ovog puta fotografijama u boji “Moja godina 2”, a planirao je da ostvari još jedan rad 2007, što se, nažalost, nije ostvarilo s obzirom na autorovu preranu smrt (2006).
Jerman je 2003. izveo rad “Moj mjesec” u sličnoj formi teksta i fotografije, praćen i video snimcima. U prvom od 31 kompjuterskog zapisa zabeležio je: “1. 8. 2003. Počinjem DV kamerom snimati rad: 'Moj mjesec 8. 2003.”
Uz reprodukciju fotografskog autoportreta napravljenog tog dana, kompjuterski je ispisan tekst “To je transfer fotodnevničkog ostvarenja 'Moja godina (1977 i 1997, te 'Mog mjeseca' 3/2003 ') u novi, manje poznat medij - filma... posebito preko kompjutera”. Video snimke je dao svom kolegi i prijatelju Ivanu Faktoru koji je od tog materijala napravio autorski dokumentarni film “Željko Jerman - Moj mjesec”.
Prema navodima Fritza, u istorijskom kontekstu su jasne reminiscencije na već ostvarene Jermanove dnevničke radove. Umetnik živi naizgled kao svako drugi: okružen kućnim ljubimcem, svakodnevnim predmetima i medijskim slikama spoljnog sveta; ispunjen sitnim uživanjima, žudnjama, setama… Ipak, u njegovom je svetu sve drugačije, pa tako i audiovizuelna inventura jednog sasvim običnog meseca “u prvom licu”, prožeta samoćom i tišinom…
Sanja Iveković u radu “Make Up-Make Down” (1978), rekonstruišući ritual koji je korporativni svet nametnuo ženama kroz mas medije, lično testira kozmetičke proizvode za lice, koje se samo u odlomku video kadra ne prikazuje. Usporen pokret ruku koji koristi ruž za usne, maskaru i puder otvara mogućnost čitanja kozmetike kao erotizovanog rituala kroz kritički pristup drugog talasa feminizma.
Edita Pecotić se, kao i Sanja Iveković takođe bavi rodnim pitanjem u radu “Moreška” (2007), ali bez naboja drugog talasa feminističkog aktivizma. Moreška je srednjovekovna drama i borbeni ples koji se još izvodi u Korčuli, odakle potiče i sama autorka. Taj romantični ritualizovani ples odvija se u sedam ciklusa koji predstavlja sedam različitih plesova s mačevima (kolpi). Na kraju Crni kralj je pobeđen, pa se verenica može vratiti voljenom Crvenom kralju (priča je o bici između Crvenog i Crnog kralja i njihovih vojnika, jer je verenicu Crvenog kralja zarobila Crna vojska).
Za razliku od originalnog plesa/drame, u video radu “Moreška” Edite Pecotić, verenica je prikazana izolovano u krupnom filmskom kadru te, u potpunom dramskom fokusu, postavljena u glavnu i jedinu ulogu.
Video prikazuje 20-minutnu dinamiku glumičinog učešća u predstavi koja je u rasponu od vrlo kratkog aktivnog učešća do većinom pasivnog posmatranja borbenih plesova, ukazujući na ulogu žene u sukobu istorijskog i savremenog konteksta, te javnog i privatnog prostora.
Trbuljak već četiri decenije (re)konstruiše vlastitu poziciju umetnika u kulturnoj industriji i kontinuirano sudeluje u institucionalnoj kritici, izražavajući različite geopolitičke i lične pozicije umetnika u društvu i kulturnoj industriji koji su u stalnoj meni.
Među radovima ostvarenim u raznim medijima, uočljiva je serija radova-izložbi koja se sastojala isključivo od plakata kao jedinog eksponata.
Samostalna izložba u Galeriji SC u Zagrebu 1971. sastojala se od plakata sa tekstom: “Ne želim pokazati ništa novo i originalno”, a 1973. u današnjem MSU Zagreb: “Činjenica da je nekom dana mogućnost da napravi izložbu važnija je od onoga što će na toj izložbi biti pokazano”.
U zagrebačkoj Galeriji suvremene umjetnosti, na istoimenoj samostalnoj izložbi 1979. godine, izložio je plakat sa tekstom “Ovom izložbom održavam kontinuitet u svom radu”, a 1981. u Salonu Muzeja savremene umetnosti u Beogradu plakat njegove samostalne izložbe sadržao je tekst: “Retrospektiva. Ne želim pokazati ništa novo i originalno, činjenica da je nekom dana mogućnost da napravi izložbu važnija je od onoga što će na toj izložbi biti pokazano; ovom izložbom održavam kontinuitet u svom radu”.
U tranzicijskim 90-im godinama na ulicama Zagreba postavljen je plakat s tekstom “Star i ćelav još tražim galeriju”. Rad predstavljen na oglasnim mestima u raznim gradovima iz 2006. sadrži tekst na engleskom jeziku: “Old and depressive anonymous is looking for a permanent display place in some nice new art museum space”. Izostavljanjem reči sa tog plakata, napravljeno je još sedam verzija sa tekstovima: “Old is Nice”, “Depressive Museum”, “Anonymous Permanent”, “And for A”, “Looking in Art”, “Display Some” i “Place New Space”.
Trbuljak potom 2008. izvodi seriju rekonstrukcija vlastitih radova, ponovo ispitujući poimanje kopije i originala u umetnosti. Plakat s otisnutim tekstom grafički je podeljen u dva dela - tekst “Ovaj plakat je kopija” u gornjem i “plakata iz sedamdesetih godina” u donjem delu, čime se omogućava upisivanje željenog teksta između tih celina, ali i čitanje navedenog teksta kao celine. Upisivanje nekog od tekstova plakata iz 70-ih po sredini plakata se obavlja rukom samog autora, iz daljine jedva vidljivom tankom olovkom.
Takva “unikatna kopija” - “Ovaj plakat je kopija plakata ‘Ovom izložbom održavam kontinuitet u svom radu’ iz sedamdesetih godina’” izložena je u galeriji, dok je serija plakata samo sa otisnutim tekstom “Ovaj plakat je kopija plakata iz sedamdesetih godina” postavljena na oglasnim mestima u Beogradu. Plakat je izveden u dve verzije, na hrvatskom i engleskom jeziku.
Tolj u radu “Volim Zagreb” (2008) ostvaruje rekonstrukciju na dva nivoa.
Šetnjom gradom Zagrebom rekonstruiše performas sličnog naziva “Zagreb, volim te” Tomislava Gotovca iz 1981, no Tolj to izvodi s crnom motorističkom kacigom spuštenog šilta na glavi, a ne nag kao u slučaju Gotovca. Potpuna izloženost (golog tela performera) zamenjena je potpunom anonimnošću, koja pak proizlazi iz kriminalnog miljea.
Drugi nivo rekonstrukcije, prema navodima Fritza, odnosi se na šetnju ubice Ive Pukanića, urednika političkog nedeljnika “Nacional” koji je upravo sličnom motorističkom kacigom šetao mestom zločina u samom centru Zagreba, 23. oktobra 2008. Po izvršenom zločinu, u javnosti je objavljen jednominutni snimak kretanja ubice prema mestu zločina, koju Tolj koristi u svom radu kao drugi video u instalaciji.
Andreja Kulunčić u radu “Rekonstrukcija nevažnog dana naše povijesti” (2007), koristeći formu dokumentarnog filma, rekonstruiše jedan dan bivšeg jugoslovenskog predsednika Josipa Broza Tita (1892-1980) na odmoru u Dvorcu Tikveš.
Kompleks Dvorca Tikveš, sagrađen u 19. veku, smešten je u parku prirode Kopački rit u istočnoj Hrvatskoj. Tito je kao strastven lovac, često boravio u tom dvorcu, loveći divljač sam, sa suprugom Jovankom ili sa istaknutim stranim državnicima.
S druge strane, dokumentarni video rad iste autorke, “Rekonstrukcija važnog dana naše povijesti”, rekonstruiše 15. april 1991. u Dvorcu Tikveš (dve do tri sedmice pre početka oružanog sukoba), kada su se susreli tadašnji predsednici Srbije i Hrvatske Slobodan Milošević i Franjo Tuđman.
Rekonstrukcije su ostvarene preko intervjua s Mirkom Bilokapićem, koji je od 1978. do 1991. bio zaposlen kao voditelj dvorca u Tikvešu, i time bio domaćin i tokom Titovih poseta i tokom susreta Miloševića i Tuđmana.
Dalibor Martinis ne želi da unosi subjektivnu interpretaciju prošlosti, a proces rekonstrukcije naziva “Data recovery”.
Tim pojmom označava “postupak djelomičnog povrata izgubljenih podataka iz memorije” bez konteksta koji im je do gubitka davao pozitivni, informacijski, društveni ili drugi smisao. Kao i kod gubitka podataka u kompjuteru, koje je katkada moguće spasiti tek fragmentarno i raspršene izvan originalnih datoteka, ovaj postupak je pokušaj povrata delića akcije, događaja ili situacije koje su nestali u našem sveopštem memory loss-u. Ono što je pritom bitno je da se takav događaj ne kontekstualizuje kroz interpretaciju, istorizaciju i manipulaciju izgubljenog značenja. Istorija je neprekinuti niz konfabulacija, spontana proizvodnja lažnih uspomena”.
Martinis je 4. septembra 1974. snimio video “Mrtva priroda” koji prikazuje televizor na čijem ekranu se u tom trenutku emituje TV dnevnik. Posle 35 godina realizovao je TV dnevnik u kojem čita vesti tačno po transkriptu emisije iz 1974. TV dnevnik u potpunosti odgovara današnjem vremenu po tehničkim karakteristikama, opremi, dizajnu i pratećim informacijama (berzanski indeksi...), a jedino sadržaj vesti pripada jednom prošlom vremenu, prošlom ideološkom sklopu i prošloj državi.
Boris Cvjetanović je seriju radova pod grupnim nazivom “Fotovideo” ostvario upotrebom malih video klipova snimljenih digitalnom foto kamerom.
Inače klasični fotograf, Cvjetanović se prvi put koristio novim medijem, pokretnom slikom.
Zabežene su svakodnevne situacije ili susreti s prijateljima, među kojima su i brojni umetnici: Tomislav Gotovac, Anto Jerković, Jelena Perić, Pajo San Ra Hendriks, Boris Greiner, Niki Hewitt, Vlasta Žanić, Dušan Mandić, Vlado Martek, Nino Semialjac, Marko Ercegović, Nikola Iskra, Petar Grimani, Zlatan Dumanić, Stanislav Habjan, Sreten Mokrović, Dalibor Martinis, Petar Dabac, Damil Kalogjera, Rino Efendić i Igor Rončević.
S obzirom da “portretisani” učesnici često nisu znali da su snimani video kamerom, nego su eventualno očekivali fotografsko beleženje situacije, zabeležene su izuzetno spontane situacije koje je gotovo nezamislivo “uhvatiti” uz prisutnost “prave” video kamere. Kada su snimani, radovi nisu bili zamišljeni za javno izlaganje, pa ne spadaju niti u video umetnost, niti u fotografiju, već se medijski prostiru u neodređenom prostoru između medija i njihovih zakonitosti i kodova njihovih isčitavanja.
Propitujući subjektivne stavove i mitove o privatnom životu Nikole Tesle, Helena Bulaja u radu “Mehaničke figure - 20.000 okretaja na Net-u” rekonstruiše ideje i značaj njegovog javnog rada.
Serija kratkih filmova, izvedenih u kombinaciji fikcionalnog filma, dokumentarnih intervjua i video animacija koriste za output nove tenologije interaktivnog filma putem mobilnih uređaja i interneta, kao i klasične prezentacije linearne naracije.
O Tesli u filmu govore Terry Gilliam, Andy Serkis, Laurie Anderson, Marina Abramović, Christopher Priest, Douglas Rushkoff...
Izložba “Rekonstrukcije: privatno = javno = privatno = javno =” biće otvorena u Rexu do 18. oktobra.
Sajt Fritza je www.darkofritz.net
(SEEcult.org)
