Evropski dani jevrejske kulture prvi put u Šapcu
Šabac organizuje prvi put od 1. do 6. septembra manifestaciju Evropski dani jevrejske kulture, u želji da spreči zaborav i vrati sećanje na zajednicu koja je bila utkana u samo tkivo tog grada i koja je - samo do pre pola veka, bila neodvojivi deo njegove kulture.
Tom manifestacijom, koja će biti održana u Muzeju šabačkih Jevreja, Narodnom muzeju Šabac, Šabačkom pozorištu i Biblioteci šabačkoj, Grad Šabac se pridružuje centralnoj proslavi Evropskih dana jevrejske kulture koji se već 20 godina održava u prvoj nedelji septembra širom Evrope - prošle godine organizovana je u 420 gradova u 28 zemalja.
Evropski dani jevrejske kulture u Šapcu postaju tako deo šire inicijative za upoznavanje značajne kulture koja je obeležila ne samo pojedine evropske gradove, već je svojim delovanjem premrežila čitav kontinent.
Šabac je grad u kojem živa jevrejska zajednica više ne postoji, jer je brutalno izbrisana tokom Drugog svetskog rata, a zatim je tiho nestajala u decenijama koje su usledile. Zbog toga je motiv za pokretanje ne samo Evropskih dana jevrejske kulture, već i uspostavljanja Muzeja šabačkih Jevreja, pre svega sprečavanje zaborava i vraćanje sećanja na jevrejsku zajednicu u tom gradu, istakli su organizatori manifestacije, koja predstavlja model aktivnog sećanja.
U nameri da se o jevrejskoj kulturi i jevrejskoj zajednici u gradu govori iz više aspekata, odabrana su dva tematska okvira: upoznavanje sa jevrejskom kulturom i sećanje na jevrejsku zajednicu Šapca.
Želeći da jevrejsku kulturu učini što bližom publici, manifestacija obuhvata predavanja o običajima, religiji i jevrejskom humoru, dva koncerta, radionice za učenike i profesore, kao i druženje uz specijalitete sefardske kuhinje. Drugi segment, koji se tiče sećanja, obuhvata izložbu “Pisma Hilde Dajč”, premijerno izvođenje predstave Šabačkog pozorišta “Ana Frank: Istorijska antibajka za decu i odrasle”, kao i predstavljanje prve turističke rute koja kao svoje polazište ima priče o nekim od istaknutih šabačkih jevrejskih porodica.
Evropski dani jevrejske kulture u Šapcu, aktivirajući sećanje i nudeći upoznavanje kulture koja nije prestala da postoji, jer je se sećamo kroz živote nekadašnjih sugrađana i kulturološki okvir tih života, postaje manifestacija koja govori o nemoći nasilja, snazi zajednice, vrednostima koje su stvarale grad i o potrebi razvijanja empatije prema svima koji tu zajednicu čine. Evropski dani jevrejske kulture u Šapcu ne govore stoga o prošlosti, već o sadašnjosti u kojoj upravo prošlost može da bude snaga koja aktivira život i čini ga boljim danas, poručili su organizatori.
Program počinje 1. septembra predavanjem “Religija – opijum za narod? Šta Tora kaže o tome?” rabina Jevrejske zajednice u Srbiji Isaka Asiela u Muzeju šabačkih Jevreja, te koncertom sastava Shira u’tfila u vrtu Biblioteke šabačke.
Za 2. septembar u Muzeju šabačkih Jevreja, koji je otvoren 2017. godine u rekonstruisanoj sefardskoj sinagogi, najavljen je naučni skup “Da li se Holokaust može ponoviti?”, te predavanje istoričarke umetnosti Jelene Pjevac “Jevrejski praznici i ceremonijalna umetnost”.
Izložba “Pisma Hilde Dajč” biće otvorena 3. septembra u Narodnom muzeju Šabac, nakon čega će u Šabačkom pozorištu biti premijerno izvedena predstava “Ana Frank: Istorijska antibajka za decu i odrasle”.
U Muzeju šabačkih Jevreja 4. i 5. septembra biće održane radionice sa učenicima (Haver), a između ostalog, najavljeno je i predavanje o jevrejskom humoru (Brane Popović), radionica sefardske kuhinje (Hanika Gašić Montiljo), te druženje uz jevrejske kolače i muziku.
Za poslednji dan manifestacije najavljena je šetnja kroz grad “Zatočenici sećanja: jevrejske senke nad Šapcem”, te koncert gudačkog kvarteta Panonija u Muzeju šabačkih Jevreja.
Prvi Jevreji naselili su se u Šapcu početkom XIX veka, a u drugoj polovini veka izgrađena je i prva sinagoga i napravljeno Jevrejsko groblje koje je danas pod zaštitom Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Tokom 1850. godine u gradu je osnovan ogranak cionističkog društva za kolonizaciju Palestine, a prema navodima Muzeja šabačkih Jevreja, članovi tog društva bili su gotovo svi Jevreji tog vremena u gradu - negde oko 15 familija.
Posle ukidanja zabrana 1888. godine, počela su doseljavanja Jevreja iz drugih gradova u Šabac. Najpoznatiji doseljenik tog vremena bio je lekar Avram Vinaver koji je, pored posedovanja velike stručne biblioteke, bio prvi lekar u Srbiji koji je imao rentgen aparat. Od 1874. godine do Prvog svetskog rata, radila je i škola za jevrejsku decu koju je odobrilo tadašnje Ministarstvo prosvete. Učenici su je pohađali nakon nastave u redovnoj školi kako bi učili maternji jezik. Većina Jevreja, koja je nemačku okupaciju u Drugom svetskom ratu dočekala u Šapcu, zatvorena je u novoosnovani "Jevrejski logor u Šapcu". Bila je to prva grupa Jevreja koji su masovno internirani na teritoriji Srbije. Muškarci iz "Kladovskog transporta" - grupe Jevreja koja je 1940. godine stigla u Šabac nakon izbeglištva sa teritorije Trećeg rajha. streljani su u oktobru 1941. u blizini sela Zasavica kod Šapca, dok su žene sa decom prebačene u logor na Starom sajmištu u Beogradu i tu pogubljene tokom proleća 1942.
Program manifestacije EDJK sa satnicom nalazi se u Kalendaru portala SEEcult.org.
*Naslovna fotografija: Muzej šabačkih Jevreja
(SEEcult.org)
