Ekfraze Milete Prodanovića

Galerija Rima u Kragujevcu predstavlja od 9. maja najnovije slike beogradskog umetnika Milete Prodanovića iz ciklusa “Ekfraze”, nazvanog pojmom koji označava opis likovnog dela u književnom tekstu.

“Ekfraza, ukratko, čini da putem snage priče, jezika, opisanog, vidimo opisano kao mentalnu sliku. Sada se više ne radi o tome da reči učine da vidimo, već da viđeno (naslikano) jezikom bespredmetnog ispriča fragment narativa predmetno-figuralne celine”, navela je prof. dr Lidija Merenik u tekstu za katalog izložbe, dodajući da su u tom kontekstu Prodanovićeve slike iz ovog ciklusa njegove do sada najzrelije i najuspešnije slike.

Prema njenim rečima, Prodanović je od "izmišljanja istorije" iz ciklusa 80-ih i 90-ih recentnom serijom slika “Ekfraza” stigao do još jedne, sopstvene obnove slike. Uz brojne ranije slikane i ambijentalne eksperimente, Prodanović sada, kao i u svojim najboljim slikarskim delima (Anđeo istorije, 1997; Rolling skies – Umotavanje nebesa, 2004), nastavlja "izmišljanje slike". Ovoga puta to je bespredmetna slika, "izvedenica" iz figuralno predmetnog sveta sakralne slike. U tom postupku, umetnik se ne odriče najmanje dva odličja ili suštinska elementa svojih slika: stvaranja megalografije (sada iz mikrodetalja) i zlatnog detalja ili forme, kao najsnažnije reference na umetnost srednjovekovlja načelno, vizantijskog posebno.

Na prvi pogled krajnje nenarativne i apstraktne, Prodanovićeve slike, poput čitavog njegovog stvaralaštva, najpre su složena značenjska, a tek posledično vizuelna polja, navela je Lidija Merenik, ukazujući da je početnu inspiraciju pronašao u dvema Bogorodičinim ikonama iz XIII veka, vizantijskog porekla, koje se čuvaju u kolekciji Nacionalne galerije u Vašingtonu. U fokusu njegove fascinacije nalazi se prikaz Bogorodičine odore kojim se, u duhu vizantijskog ikonopisa, trodimenzionalnost fizičkog tela poništva i zamenjuje duhovnom simbolikom boje i zlata. Složena zlatopisana linearna mreža (hrizografija) kojom su ikonopisani nabori tkanine, postaje osnovni pretekst novih slika Prodanovića. “Zlatne forme, šrafure, odsjaji hrizografije postaju neprikosnoveno dominirajući konstituent slike, centar i fokus slikarskog istraživanja i realizacije, ritma i kompozicije”, navela je Lidija Merenik u tekstu “Od izmišljanja istorije do izmišljanja slike”.

Prodanović te mikrodetalje uveličava do velikih formata (190 x 120 cm) i kroz klasičan slikarski postupak (koristeći akril i pozlatu na platnu), u kojem izostaje egzaktan opis predloška, stvara slike sasvim novog identiteta u kojima je “fragment celine proglašen za posebnu celinu – simbol celine slike, ikone, sveta”.

EKFRAZA CRVENA, 2019, akril i pozlata na platnu, 190x120cm

“Izmišljanje” slike, kako podseća Lidija Merenik, karakteristično je za sveukupan Prodanovićev konceptualni i slikarski metod.

Ovoga puta, on koristi postupak uveličavanja (blow-up) bez ostatka, apsolutno usredsređen na određeni detalj posebnih svetih slika, ikona velikog formata: Kanove Bogorodice (The Kahn Madonna) i Melonove Bogorodice (The Mellon Madonna), obe iz zbirke Nacionalne galerije u Vašingtonu. Kanova Bogorodica ili Bogorodica na prestolu sa detetom (tip Odigitrije) je najverovatnije vizantijskog (carigradskog) porekla, nastala u XIII veku. Nešto kasnijom se smatra Melonova Bogorodica (Bogorodica na zaobljenom prestolu sa detetom, XIII vek) - njeno poreklo je isto ili srodno, ne zna se je li mogla biti doneta iz Carigrada ili ju je ikonopisao neki grčki majstor  na Kipru ili u Italiji. Možda u ovom trenutku egzaktna atribucija autorstva i mesta nastanka biva za nijansu manje važna od činjenice da su one "rezultat dinamičnog višesmernog transfera modela vizuelne reprezentacije koji su se tokom XIII veka odvijali mediteranskim svetom", kako je navela Ana Bogdanović povodom Prodanovićeve izložbe u Galeriji savremene umetnosti u Smederevu 2016.

Statična bestelesnost i istinska bezvoluminoznost tela u maforionu naglašeni su zlaznim šrafurama – hrizografijama. Polazeći od hrizografije - zlatnog odsjaja na tkanini koji deluje kao sasvim odvojivo od predmeta predstave, Lidija Merenik primećuje da je Prodanović, polazeći od tog svojstva, stvario “Ekfraza apstrakcije”.

“On izdvaja hrizografiju kao posebno vizuelno pismo. Zlatne forme, šrafure, odsjaji hrizografije postaju  neprikosnoveno dominirajući konstituent slike, centar i fokus slikarskog istraživanja i realizacije, ritma i kompozicije”, navela je Lidija Merenik, ukazujući da u ciklusu “Ekfraze” zlatni akcenti-šrafure i detalji vela, haljine, draperije postaju “materijal” postupka uvećavanja, do nestanka njihove predmetne prepoznatljivosti. Predmetne, samo uslovno, jer su nedeskriptivni, statični pozlaćeni detalji maforiona ikonopisani ne da opišu realni svet predmeta (ili, u nekom drugom slučaju, figure), već njeno spiritualno, nematerijalno, večno, nepromenljivo svojstvo.

EKFRAZA ULTRAMARIN III, 2019, akril i pozlata na platnu, 190 x 120 cm

Zlatnu boju Prodanović koristi gotovo od početka svog delovanja kao supstituciju ili sugestiju zlata i njegove složene filosofske, religijske i mitološke simboličke vrednosti. Možda je tu najizrazitiji rani Zlatni ciborijum,  da bi se, kasnije, zlato prenosilo i na druge radove i slike, kao što su Rolling skies, Zlatni krug i Zlatni bunar (Stanze, 1996), do najsugestivnijeg ciklusa u tom pogleda - Ekfraza.

Dok je Prodanović u većini ranijih slika suštinski manipulisao “zlatnim paradoksom”, dvojnim značenjem zlata, od izrazito spiritualnih do izrazito materijalističkih simboličkih svojstava, u novim slikama posvećen je spiritualnim svojstvima zlatnog i njegovim konstruktivnim i optičkim mogućnostima u slici.

Iako bez “zlatnog paradoksa”, kako navodi Lidija Merenik, Prodanović u seriju “Ekfraza” unosi zabunu, drugi paradoks – od samog naziva serije do smisla reči ekfrazis, dovodeći je do sopstvene reverzibilnosti. Ekfraza, ukratko, čini da putem snage priče, jezika, opisanog, vidimo opisano kao mentalnu sliku.

“Sada se više ne radi o tome da reči učine da vidimo, već da viđeno (naslikano) jezikom bespredmetnog ispriča fragment narativa predmetno-figuralne celine. U tom pogledu, to su do sada najzrelije, najuspešnije njegove slike, (koje možemo razumeti i kao daleki odjek Ikonoklastičkih tablica), sada sazrele, pročišćene, jednostavne kompozicije i forme”, navela je Lidija Merenik, dodajući da “ekfrazis postaje ne samo izvrnuti metod, već i sasvim nova slika novog i drugačijeg identiteta, u čijem su nevidljivom začetku citat, aproprijacija i ikonoklazam”.

“Nova ili ‘izmišljena’ slika srednjeg veka koju nam već decenijama daje Mileta Prodanović u novom ciklusu je apstrakcija dobijena postupkom izuzimanja i uvećavanja od (samo naizgled) predmetnog”, navela je Lidija Merenik, konstatujući da se ciklusom “Ekfraza” Prodanović nakratko vraća iz multimedijalne sfere isključivo slikarstvu kao ravnopravnom sredstvu savremenog umetničkog izraza.

Rođen 1959. u Beogradu, gde je završio Fakultet likovnih umetnosti 1983. godine, a potom magistrirao 1985, Prodanović je bio na specijalizaciji na Rojal koledžu umetnostu u Londonu 1989-90, a 2009. na FLU u Beogradu stekao je zvanje doktora likovnih umetnosti. Od 1990. radi kao asistent, docent, vanredni i od 2012. godine kao redovni profesor na FLU. Takođe, rektor je Univerziteta umetnosti u Beogradu.

Prodanović je izlagao (od 1980. godine) na niz samostalnih i grupnih izložbi u Jugoslaviji i Evropi, a 1986. izlagao je i na Bijenalu u Veneciji u jugoslovenskom paviljonu.

Prodanović od 1983. objavljuje i prozu, esejističke tekstove iz oblasti vizuelnih umetnosti i publicistiku.

Dobitnik je više nagrada za likovnu umetnost i književnosti.

Radovi mu se nalaze u mnogim privatnim i javnim/muzejskim kolekcijama u Srbiji, prostoru bivše Jugoslavije i u Evropi. Pregled njegovog rada u oblasti vizuelnih umetnosti može se naći u monografiji autorke Lidije Merenik “Mileta Prodanović: biti na nekom mestu biti svuda biti” u izdanju Fonda Kolekcija Vujičić (Beograd 2011).

Izložba “Ekfraze” biće otvorena do 3. juna, a deo je programa Majskih svečanosti kojima Kragujevac obeležava Dan grada.

(SEEcult.org)