Edukacija - oka i uma

Funkcija umetnosti u kontekstu masovnih medija tema je izložbe “Edukacija” vizuelnog umetnika Marka Stojanovića, koja će biti otvorena 13. aprila u Galeriji Doma omladine Beograda, a predstavlja fotografije koje beleže kadrove iz domaćih popularnih TV serija i emisija u kojima se, kao deo scenografije, koriste reprodukcije radova svetski poznatih modernih i savremenih autora, poput Krista, Rotka, Tatljina, Mondrijana...

Koncept rada ironično nazvanog “Edukacija” ima za polazište fenomen novog čitanja sveta umetnosti kao statusne odrednice ili simulacije ozbiljnog i posvećenog bavljenja kulturom.

Stojanović je tokom više godina fotografisao specifičnu pojavu reprodukcija umetničkih dela, zapravo njihovu dekorativnu funkciju u scenografiji domaćih igranih serija (Srećni ljudi, RTS; Ljubav i mržnja, TV Pink i dr.) i popularnih emisija trivijalnog sadržaja i nezavidnog kvaliteta (Magazin In, TV Pink).

Istoričarka umetnosti Maja Ćirić ukazala je u tekstu za katalog izložbe “Edukacija” da je za svet umetnosti, film ”Wall Street” (1987) Olivera Stouna i studija o umetničkom tržištu, njegovoj upletenosti u kapitalističku igru, zapravo primer za to kako vlasnici originalnih umetničkih dela žele da pomoću njih ilustruju svoj društveni status ili pokušavaju da steknu odgovarajući prestiž. Platna umetnika kao što su Picasso, Dubuffet, Schnabel, Dine i Haring, nemaju samo dekorativnu ulogu, već i funkciju da pokažu kako je umetnost u američkom kontekstu, odnosno hegemonističkim centrima zapadne umetnosti, najuzvišenija forma kapitalizma, koji opstaje uz pomoć mašine želja da se poseduje sve realnija tj. tržišno isplativa iluzija.

Brokeri u tom filmu, kako je navela, možda nemaju učeno oko/um, ali su cene ovih i drugih umetničkih dela dovoljne da bi se procenila njihova tržišna vrednost, ako već nisu merilo i njihove umetničko-istorijske vrednosti. Procesom tržišne procene može se nadomestiti nedostatak učenog uma, navela je Maja Ćirić u tekstu “Cut – and – paste kao izvor konflikta?”

Prema njenim rečima, Stojanovićevom učenom oku/umu upotreba ovih reprodukcija učinila se kao specifičan lokalni fenomen vredan analize. Razlika u odnosu na film “Wall Street”, najpribližniji primer ovakvog postupka, nije samo u korišćenju originalnih umetničkih dela, već bi je trebalo tražiti u tumačenju ogledalnog odnosa tih dela i konteksta. Ako već nije komplementaran, taj odnos u filmu “Wall Street” podrazumeva neprestano smenjivanje dominantne i podređene uloge, koje je svojstveno odnosu fizičkog i simboličkog kapitala.

Stojanovićevi primeri ukazuju na sasvim drugačiji ogledalni odnos reprodukcije vrhunskih dela i banalnog, neretko šund sadržaja, to jest kako njihova mimikrija izaziva ekstremni rivalitet, ako ne i konfuziju koja urušava čitav sistem učenog oka/uma.

Sučeljavanje reprodukcije neke Rothkove ili Mondrianove slike (čiji original ima ne samo fizičku vrednost od nekoliko miliona dolara, već i simbolički status, čak i u zemljama sa [ne]stabilnim i rigidnim umetničkim sistemom) sa trivijalnim temama, lošom glumom, “popularanim” estradnim divama i kič scenografijom neke televizijske emisije – može biti izvor konflikta kulturnih vrednosti. U ovakvom okruženju, reprodukcije opstaju na površinskom, dekorativnom nivou i u podređenom odnosu, koji se kreće od poptunog ignorisanja, tj. nesposobnosti gledalaca da ih „isčitaju“, do toga da se oni čiji je um učen da prepozna kompleksnost ovakvih sadržaja udalje jednim pritiskom na daljinski upravljač, navela je Maja Ćirić.

Prema njenim rečima, instrumentalizacija savremene umetnosti od strane popularne kulture doprinosi njenom potencijalnom vizibilitetu u širokom auditorijumu, ali ona je suštinski vidljiva samo za one subjekte koji su edukacijom pripremljeni da je “iščitaju”.

Izložena kao dekor, ostaje nevidljiva, jer ne ukazuje na proces nastanka i tumačenja umetnikovog rada, kao ni na proces komplikovane agenture koja prethodi smeštanju nekog dela u sistem umetnosti i utiče na to da ono postane referentna vrednost.

Nevidljivost umetničkog dela kao vrednosti, to jest vidljivost površnosti, banalnosti i trivijalizacije, ukazuje na degradaciju popularne kulture, na njenu nesposobnost da stimuliše kvalitetnu i relevantnu imaginativno-senzitivnu recepciju.

Upotreba umetničkih remek-dela u popularnom kontekstu sadrži u sebi i konflikt sa samom njihovom interpretacijom. Svođenje njihove kompleksne funkcije na puku dekorativnost može se tumačiti i kao bekstvo od interpretacije, kao želja da se fokus vrati na sâmo umetničko delo, dodala je Maja Ćirić.

S obzirom da je svaka predstava ogledalo uma, može se očekivati da će se imaginativni sadržaji svakog posetioca Stojanovićeve izložbe reflekovati u ovim ekranskim slikama. U programskom opredeljenju jedne galerije mora i treba da bude i nastojanje da se aktuelizuju i neki društveni problemi, pa bi, u tom smislu, izložba “Edukacija” trebalo da ukaže na važnost edukacije oka/uma i negovanja nezavisnih, neafirmisanih i nekompromitovanih ideja, umesto površnog usvajanja dominantnih istorijskih vrednosti, tj. autokolonizacije dominantnim vrednostima (bilo da su u pitanju priznata umetnička dela, utemeljene teorije, poznati brendovi...), istakla je Maja Ćirić.

Stojanović je diplomirao 2006. godine na Akademiji umetnosti u Novom Sadu, a izlagao je samostalno, između ostalog, u Ljubljani (Galerija Art.si, 2006), Beogradu (Remont, 2006, O3one, 2007), Skoplju (Muzej savremene umetnosti Skoplje, 2007), Meksiku (Galerija AP, Akademija umetnosti Halapa, Univerzitet Verakruz, 2007) i Zrenjaninu (Savremena galerija Zrenjanin, 2010).

Učestvovao je i na niz grupnih izložbi u Beogradu, Singapuru, Londonu, Bariju, Sent Etjenu…

Dobitnik je više nagrada, među kojima su prve nagrade na Internacionalnom festivalu Terminal00 u Ljubljani 2006. godine i izložbi “Minimummaximum” 2010. u Banjaluci. Bio je finalista nagrade “Dimitrije Bašićević Mangelos” 2007. godine, Telenor fondacija mu je otkupila tri rada iz kolekcije “Art Food-Eat Art” (2007), a Sekretarijat za kulturu Grada Beograda delo “Novi goblen” 2008.

Izložba u Galeriji DOB-a biće otvorena do 24. aprila.

Sajt Stojanovića je www.markostojanovic.com

(SEEcult.org)