Dalijevi Božanstveni svetovi

Izložba “Božanstveni svetovi” Salvadora Dalija, koja predstavlja više od 200 grafičkih listova tog slavnog i ekscentričnog španskog umetnika, otvorena je 2. septembra u Muzeju istorije Jugoslavije (25. maj) u Beogradu, a do sredine novembra posetioci će moći da pogledaju dva najobimnija Dalijeva opusa: “Biblia Sacra” i “Božanstvena komedija”.

Otvarajući izložbu, španski ambasador Injigo de Palasio Espanja rekao je da je u teškim vremenima dobro da postoje neki ljudi koji su sposobni da uteše organizujući ovakve dogadjaje.

Podsećajući da je Dali stari znanac Beogradjana, budući da je još 1977. godine bila prioredjena njegova izložba (Božanstvene komedije), te da ga je Institut Servantes prošle godine predstavio i u Beogradu, i Nišu, španski ambasador istakao je da je Dali bio svestran umetnik (crtač, skulptor, grafičar, dizajner…) koji je ostavio dubok trag u španskoj i svetskoj umetnosti i kulturi.

“Bio je voljen, ali je pravio i ekscese. Bio je čovek svog vremena i obeležio je našu (špansku) i svetsku kulturu”, rekao je Espanja.

Izložba “Salvador Dali - Božanstveni svetovi”, u organizaciji slovenačke galerije Deva Puri, prethodno je u ovakvom obimu predstavljena još samo u Sloveniji (na Bledu i u mariboru) i Njujorku.

Postavka ima i specifičan edukativni karakter - kroz ilustracije se gledalac upoznaje sa sadržajem Biblije i “Božanstvene komedije”, kao i Dalijevim radovima koji zbog same tehnike zauzimaju posebno mesto u njegovom stvaralaštvu.

Izložba obuhvata sto Dalijevih grafika “Božanstvene komedije” iz 1964. godine, 106 Dalijevih grafika “Biblia Sacra” iz 1967. godine, dve potpune (70 grafičkih listova) dekompozicije drvoreza “Božanstvene komedije”, kao i šest originalnih knjiga tog Danteovog dela, zatim markice italijanske vlade izdate povodom 700-godišnjice njegovog rođenja, kao i naslove svih izloženih radova, stihove uz “Božanstvenu komediju”, biografiju Dantea, objašnjenje opusa “Biblia Sacra”, “Božanstvene komedije” i dekompozicija.

Dalijeve ilustracije za “Biblia Sacra” čini 105 litografija, urađenih po gvaš originalima. Bibliju je izdala 1969. izdavačka kuća Ricoli (Rižoli) u Milanu, u tiražu od 1.677 primeraka, bez probnih otisaka.

“Biblija” se smatra najobimnijim objavljenim Dalijevim delom, a stvarao ga je između 1963. i 1969. godine, po narudžbini svog prijatelja i pokrovitelja Đuzepa Alberta, koji je sebi postavio zadatak da će umetnika vratiti Bogu, a proučavanjem Biblije, nazad u okrilje rimokatoličke crkve. Ilustracije se zasnivaju na širokoj raznolikosti slika, baziranih na hrišćanskoj ikonografiji, ali i na ikonografiji klasične mitologije.

Pri detaljnijem pregledu dela, veoma je očigledna i Dalijeva spontanost pri stvaranju ilustracija, jer je koristio posebnu tehniku - buletizam, njegov sopstveni izum, pri kojoj je arkebuzu (vrstu starinskog pištolja) “punio” kapsulama napunjenim bojom, i ispaljivao ih na prazan papir. Efekte (spontane fleke) je zatim uključio u ilustracije. Svaku ilustraciju prate i tekstualni odlomci iz Starog i Novog Zaveta.

Nešto sasvim drugo guralo je Dalija u istraživanje Danteovog sveta i njegove “Božanstvene komedije”, jer se već decenijama bavio tim srednjovekovnim literarnim genijem.

Kada ga je italijanska vlada 1950. godine, na 700-godišnjicu Danteovog rođenja, angažovala da za posebno izdanje “Božanstvene komedije” naslika ilustracije, izjavio je da to delo oslikava njegov lični duhovni razvoj.

Kasnije je kontraverzno izjavio, da “Komediju” nikada nije čitao.

Za ilustracije je Dali napravio 101 akvarel između 1950. i 1952. godine. Italijanski Državni poligrafički institut je 1954. objavio knjigu sa sedam reprodukcija akvarela u punoj veličini, u obliku litografija sa uzorcima stranica teksta. Odmah je naišla na neodobravanje.

Komunistička partija je protestovala protiv “rasipanja novca”, koji je neophodan za bolje namene, a nacionalisti su, nasuprot tome, protestovali što delo najznačajnijeg italijanskog pesnika ilustruje Španac.

Na kraju je vlada izdala samo seriju suvenirskih poštanskih marki, koje su takodje deo izložbe u MIJ.

Nakon što je posredovao izdavač Joseph Forê, projekat je 1959. preuzela i finansirala francuska izdavačka kuća Editions d'Art Les Heures Claires, a delo su izvodila dva visoko kvalifikovana gravira za posebne vrste drvoreza - ksilografiju.

Slika pri tom postupku, za razliku od klasičnog drvoreza, nije urezana u ploču, već su iz ploče izrezani oni delovi kojih nema na grafici. Delo je pod Dalijevim nadzorom rađeno od 1959. do 1963 godine, i nastalo je 3.500 ploča za sto otisaka (oko 35 boja za jednu grafiku).

Izdato je u Parizu u šest knjiga: prvo “Raj”, a zatim i “Čistilište” i “Pakao”, za koji je bilo najviše interesovanja. Bilo je izdato 4.798 knjiga, a u Francuskoj je zajedno sa serijama grafika bez teksta izašlo 5.346 odštampanih serija Dalijevih ilustracija.

Luksuznim knjigama (33) su dodati neki od originalnih akvarela, zbog čega im je danas nemoguće ući u trag.

Zahvaljujući organizatoru izložbe u MIJ, galeriji Deva Puri, jedan broj grafika je na prodaji, a uz kupljenu ulaznicu svaki posetilac dobija na poklon poster.

Cena individualne ulaznice je 450 dinara, dok 300 koštaju povlašćene ulaznice (đaci i studenti uz važeće đačke i studentske legitimacije, penzioneri, deca mlađa od 10 godina i grupe od 10 i više ljudi).

Izložba će biti otvorena do 14. novembra.

Sajt MIJ je www.mij.rs

*Foto: Zoran Anastasijević

(SEEcult.org)