Breda Beban u MSU Zagreb
Izložba Brede Beban (1952-2012), jedne od najistaknutijih savremenih umetnica sa prostora bivše Jugoslavije, biće otvorena 20. juna u Muzeju savremene umetnosti u Zagrebu, a predstavlja izbor filmova i fotografija koji su u stručnoj i široj javnosti prepoznati kao jedinstvene ekspresije intimnosti, ranjivosti i verodostojnosti.
Izložba “Avantura stvarnog” (The Adventure of the Real) u No galeriji zagrebačkog MSU, čiji su kustosi Dubravka Cherubini i Branko Franceschi, obuhvata film “Moja pogrebna pesma” (My Funeral Song) iz 2010. godine i seriju fotografija “Arte Vivo” (2008-2011), a samo na dan otvaranja i jedan od umetničinih najhvaljenijih filmova - “Najlepša devojka u Guči” (2006).
Rad “Moja pogrebna pesma”, sniman na lokalitetima Londona i Buenos Airesa, sastoji se od pet filmova, u čijem su središtu likovi iz stvarnog života koji anticipiraju vlastitu smrt, i njihova zamišljena putovanja.
“Moja pogrebna pesma” ujedno je participativna veb platforma i celovečernji televizijski eksperimentalni dokumentarac o pesmama i pogrebima koji, izvesnošću smrti, pripoveda priče koje slave život. Projekat ispituje snagu omiljenih pesama kojima se život sažima u priču, istovremeno emocionalnu i filozofsku. Takođe, taj rad govori o različitim (sekularnim) društvenim grupama i/ili ljudima koji se postupno odvajaju od nasleđene religije ili kulture sa gotovim uputstvima za putovanje nakon života.
Serija fotografija “Arte Vivo”, snimana na lokacijama Buenos Airesa, Trsta, Tbilisija, Londona i Atine, podstaknuta je autorkinom maštom iz detinjstva i performansom “Vivo Dito” (Živi prst) iz 1962. godine argentinskog umetnika Alberta Greka (Vivo Dito je pustolovina stvarnog, A. Greco).
Greko je, na tragu prevratničke strategije svoje generacije koja je težila ukidanju umetničkog objekta kao simbola konformizma otuđene institucionalne i komercijalizovane kulture, otpočeo markantni performativni ciklus najavljen manifestom “Vivo Dito” kojim je elemente žive stvarnosti kodirao kao umetnička dela. U čučnju je oko izabranih pojedinaca kredom izvlačio krug, markirao totalitet njihovog subjektiviteta kao neponovljivo živo umetničko delo, umetnika odredio kao ključnog aktera procesuiranja stvarnosti u kulturni sistem, umetničku praksu kao socijalni angažman, a javni prostor kao područje njenog delovanja. Istovremeno, na drugom kraju sveta, u Skoplju, gradu koji je 1963. godine stradao u katastrofalnom zemljotresu, Breda Beban je kao devojčica posmatrala zaljubljene parove kako se ljube na obalama Vardara. Ljubavni parovi prožeti zajedničkom emocijom i nesvesni svoje okoline u njenom su se mentalnom oku od stvarnosti odvajali kristalnom kuglom koja ih je pokretana emocijom polako uzdizala i odnosila u nebo.
Četiri decenije kasnije, na nekoj od mnogobrojnih terasa Buenos Airesa, Breda je pripovedala o svojoj dečjoj viziji, a neko od prisutnih setio se legendarnog Grekovog rada. Vizija je pronašla formu, a koncepcija viziju, naveo je Franceschi o radu “Arte Vivo”. Grekov u osnovi ontološki diskurs, nadahnut intelektualnim buntom njegove epohe, sada integrisane u duhovno nasleđe, susreo se sa multidisciplinarnim diskursom savremene umetnice, s postupcima aproprijacije i reizvođenja snažne narativnosti sa elementima globalizma i rodne poetike. Breda je preuzela Grekovu gest. Fotografije je prikazuju kako kose zategnute u punđu, gledajući u kameru, čuči u desnom uglu kadra. Uniformno odevena, očiju pokrivenih zatamnjenim naočarima, jednom rukom drži legendu koja određuje mesto i vreme radnje u trenutku u kojem je drugom rukom izvukla krug kredom. U krugu, stojeći nad njom, parovi se ljube u Trstu, Tbilisiju, Buenos Airesu, Londonu, Atini... svuda.
U toj apoteozi ljubavi natrag u područje društveno osvešćene umetnosti, Breda Beban je odradila još jednu deonicu svog poslanja da emocije i strasti, teme koje publika razume i voli intuitivno, vrati u domen referentne umetnosti i tako stvori još jednu od neprekidno potrebnih veza elitne umetnosti i nasleđa neoavangarde sa širokom publikom. Njen se opus konzistentno fokusira na narative pojedinaca sudbinski uhvaćenih u društveno-političke drame svog okruženja nad kojima nemaju ni uticaja, niti kontrole. Ove male ljudske priče, na koje se u suštini oslanja sudbina ljudske vrste, svoj vrhunac nalaze u intimnoj figuri poljupca, koji kao sjedinjenje dve razdvojene duše stvara onu celovitost za kojom čovečanstvo traga od svojih početaka kao ključno ljudskom dimenzijom svog postojanja, naveo je Franceschi.
Greko je 1985. godine u Barseloni izvršio samoubistvo, nazivajući ga u oproštajnoj poruci svojim konačnim umetničkim delom. Breda Beban preminula je u Londonu 2012. godine, boreći se do kraja za intenzitet življenja kakvog je promovisala svojom umetnošću.
“Ovo dvoje aktivista sudbina je spojila u velikoj naraciji o smislu i ulozi umetnosti koja je obeležila kulturu XX veka. Njihovi glasovi ovoj su središnjoj temi dodali ostrašćenost koju generišu takozvane kulturne margine iz kojih su potekli, a bez kojih Centar, kao što je to rekao hrvatski istoričar umetnost Želimir Koščević, ne bi bio ništa drugo do li Crna rupa”, naveo je Franceschi.
Samo na otvaranju izložbe, na severnom platou MSU, biće prikazan i hvaljeni film Brede Beban “Najlepša žena u Guči” koji je snimila na Dragačevskom saboru u Srbiji, koji je redovno posećivala.
Taj film prikazivan i u Tejt Britan galeriji u Londonu, te u pratećem programu Bijenala u Veneciji, a bio je i ključni deo poslednje izložbe Brede Beban za njenog života - “The Complicity of Gestures”, održane u junu 2011. godine u Kalfayan galeriji u Atini.
Breda Beban bila je umetnica čiji se nomadski karakter manifestovao kako u privatnom, tako i u umetničkom životu u kojem se bavila pojmovima subjektivnosti i emocija koje se zbivaju na marginama velikih priča i tema kao što su geografija, politika ili ljubav.
Rođena u Novom Sadu, Breda Beban je odrastala u Makedoniji i Hrvatskoj, gde je u Zagrebu 1976. diplomirala slikarstvo na Akademiji likovnih umetnosti. Umetničku karijeru započela je raniho 80-ih kao slikarka i performerka. Međutim, ubrzo nakon što upoznaje Hrvoja Horvatića, najpre saradnika, a potom i partnera, posvetila se videu, filmu i fotografiji.
Nakon raspada Jugoslavije 1991. godine, njih dvoje zajedno odlaze iz Zagreba u egzil, putuju od mesta do mesta i nastanjuju se u Londonu, gde nastavljaju rad sve do 1997. godine, kada je Horvatić iznenada umro.
Jedan od najpotresnijih radova Brede Beban upravo je posvećen iskustvu emigracije, dokumentujući njihov odlazak iz ratom i nacionalizmima zahvaćene zemlje, kao i šestogodišnji život u egzilu - do njegove iznenadne smrti u bolnici u istočnom Londonu. Potresno nazvan “I Lay on the Bed Waiting for His Heart to Stop Beating”, taj rad predstavlja, kako je svojevremeno istaknuto u “Gardijanu”, snažan marker vremena - “potresnu studiju prošlosti, sadašnjosti i budućnosti”.
Među poznatim video radovima i filmovima Brede Beban su i “Jason’s Dream”, “Let’s Call it Love”, “Walk of Three Chairs”, “How to Change your Life in a Day”, “I Can’t Make You Love Me”…
Njeni radovi izlagani su širom sveta, uključujući i Bijenale u Veneciji, Muzej moderne umetnosti u Njujorku, Nacionalni muzej kraljice Sofije u Madridu, Tejt…
Živela je u Londonu i Šefildu, gde je kao profesorka medijske umetnosti radila na Šefild Halam univerzitetu.
Zagrebački MSU više puta je izlagao radove Brede Beban, počev od studijske izložbe “Dve slike” 1982. godine, preko samostalne izložbe “Meta” 1987, do izložbe “Insert - retrospektiva hrvatske video umetnosti” 2005.
Izložba u MSU Zagreb organizovana je u saradnji s Trieste Contemporanea iz Trsta i Galerijom Kalfayen (Atina-Solun), kao i ljubaznošću umetničinih naslednika.
Izložbu je podržao Gradski ured za obrazovanje, kulturu i sport Zagreba, a biće otvorena do 3. jula.
Radovi Brede Beban predstavljeni su proteklog proleća i u Photon galeriji u Ljubljani, a prethodno u Trstu, u organizaciji Trieste Contemporanea.
(SEEcult.org)
