Bojani Pejić nagrada Igor Zabel za 2022. godinu

Nagrada “Igor Zabel” za kulturu i teoriju za 2022. godinu dodeljena je istoričarki umetnosti i kustoskinji Bojani Pejić iz Beograda, koja živi i radi u Berlinu, a nagrađena je za dugogodišnje istraživanje konstitutivnih elemenata istočnoevropske umetnosti i kulture.

Nagrade će svečano biti uručene 18. novembra u Cukrarna galeriji u Ljubljani, a dan ranije biće održana međunarodna konferencija “Tako blizu: Ekologije života i smrti”, najavila je Asocijacija Igor Zabel, koja bijenalnu nagradu nazvanu imenom renomiranog slovenačkog kustosa i istoričara umetnosti Igora Zabela (1958-2005) dodeljuje od 2008. godine u saradnji sa Erste fondacijom iz Beča.

Uz novčani iznos od 76.000 evra, nagrada “Igor Zabel” jedno je od najvećih i najprestižnijih priznanja za kulturne aktivnosti povezane sa regionima Centralne, Istočne i Jugoistočne Evrope.

Prepoznajući izuzetna dostignuća kulturnih radnika koji podržavaju, razvijaju ili istražuju vizuelnu umetnost u centralno-istočno-jugoistočnoj Evropi, žiri nagrade “Igor Zabel” za 2022. godinu, koji su činili filozofkinja i kustoskinja Marta Dziewańska (Kunstmuseum Bern), umetnik Ahmet Öğüt (Berlin/Amsterdam) i istoričar umetnosti i kustos Tomáš Pospiszyl (Prag), istakao je da su njeni tekstovi, a posebno kompleksne međunarodne izložbe, kao što su "After the Wall: Art and Culture in Post-Communist Europe" (1999-2001) i "Gender Check: Femininity and Masculinity in the Art of Eastern Europe" (2009-2010), imale uticaj na svetskom nivou, ključno doprinevši našem razumevanju umetnosti u vreme državnog socijalizma i kritičkoj analizi postsocijalističke kulture nakon 1989. godine.

Samostalno ili sa transnacionalnim timovima saradnika, Bojana Pejić istražuje šta istočnoevropske zemlje imaju zajedničko i kako je njihova umetnost učinila vidljivom istoriju, nacionalizam i rodne politike. Njeno razumevanje Istočne Evrope, kako je istaknuto u obrazloženju žirija, prevazilazi ideološke slike o potlačenom i nerazvijenom Istoku. Istražujući brojne istočnoevropske kulturne istorije, ona ih ne tretira kao derivate primera sa Zapada, već ukazuje na njihovu heterogenost i specifičnost, kao i na jedinstveni značaj. Posebno izložbe “After the Wall” i “Gender Check” nisu bile dodaci postojećem Zapadnom diskursu, već su kreirale soptvene debate i ostavile trajan trag na (istorijsko) pisanje o umetnosti na globalnom nivou. Njeno dosledno feminističko čitanje umetnosti iz Istočne Evrope nikada nije bilo prenošenje postojećih teorijskih i metodoloških modela, već je prevazilazilo uprošćene narative o karakteristikama umetničkih scena koje je oblikovao državni socijalizam i istorija regiona posle 1989. Njeni pisani radovi i izložbe generišu zaključke koji su dragoceni izvan Istočne Evrope, pružajući znanje o umetnosti, društvu i strukturama moći koja su relevantna za publiku širom sveta. Njeni projekti su kao laboratorija – bogati i isprepletani referencama, koji pre pokazuju nego što nam ostavljaju da pretpostavljamo, i istorija u njima nikada nije statična. Bojana Pejić svojim radom poziva na beskrajan kritički proces, istakao je žiri.

Bojan Pejić zaslužna je i za međunarodno prepoznavanje mnogih umetničkih glasova, kao i za formiranje kritičke samorefleksije o našoj zajedničkoj istoriji. Njena radoznalost, stavovi, snaga i stalno samopreispitivanje učinili su je jednom od najuglednijih ličnosti u poslu kojim se bavi. Gotovo svi pokušaji istorizacije umetnosti Istočne Evrope referišu se na njen rad, a praktično sve rasprave o konstrukciji roda vode se u kontekstu koji je ona ustanovila i zacrtala. Vodila je mnoge bitke, istovremeno pružajući podršku i mentorstvo mnogima u svetu umetnosti, naveo je žiri.

Žiri je odao priznanje Bojani Pejić i kao kulturnoj radnici i misliocu odlučnih stavova koja je vešta i da okupi mnoge različite glasove u zajednicu. Delujući uglavnom kao frilenser, kreirala je velike i pronicljive projekte. Ona je istoričarka umetnosti, ali i aktivistkinja kojoj akademski okvir nikada nije dovoljan. Podstiče nas da preispitamo prošlost kako bismo promenili zajedničku budućnost, istakao je žiri u obrazloženju.

Rođena 1948. u Beogradu, gde je diplomirala istoriju umetnosti na Filozofskom fakultetu 1975. godine, Bojana Pejić živi u Berlinu od 1991. godine.

Počela je da piše o umetnosti već 1971. godine. Od 1977. do 1991. godine radila je kao kustoskinja u Studentskom kulturnom centru u Beogradu. Tokom 80-ih bila je saradnica Artforuma i drugih internacionalnih publikacija.

Izložbu “After the Wall: Art and Culture in Post-Communist Europe”, čija je bila glavna kustoskinja, organizovao je Muzej moderne umetnosti (Moderna Museet) u Stokholmu (1999), a putovala je u Budimpeštu (2000) i Berlin (2000-2001). Bila je kustoskinja i izložbe “Aspects/Positions: 50 Years of Art in Central Europe 1949-1999” u MUMOK – Muzeju moderne umetnosti Ludvig u Beču (2000), u kojem je prikazana i izložba “Gender Check: Femininity and Masculinity in the Art of Eastern Europe”, kao i u Nacionalnoj galeriji umetnosti u Varšavi (2009-2010). Interesovanje za rodnu reprezentaciju i odnose moći iskazala je i u doktorskoj disertaciji “The Communist Body – An Archaeology of Images: Politics of Representation and Spatialization of Power in the SFR Yugoslavia (1945-1991)”, koju je odbranila 2005. godine na Univerzitetu Karl von Ošietzky u Oldenburgu.

Među njenim recentnijim izložbama je “Hero Mother: Contemporary Art by Post-Communist Women Rethinking Heroism” (Momentum Gallery, Kunstquartier Bethanien, Berlin, 2016). Trenutno je viši nerezidentni naučni saradnik na New Europe College (NEC) u Bukureštu (Getty Program) u okviru seminara “Periodization in the History of Art and its Conundrums: How to Tackle them in East-Central Europe” (2018-2022).

Nagrada “Igor Zabel” dodeljena je Bojani Pejić u konkurenciji sa još desetoro predloženih kandidata - Luchezar Boyadjiev, Olga Chernysheva, Anetta Mona Chisa, iLiana Fokianaki, Dóra Hegyi, Inga Lāce, Lena Prents, Kate Sutton, Ovidiu Ţichindeleanu i Klara Kemp-Welch.

Osim Bojane Pejić, Asocijacija Igor Zabel dodelila je i tri stipendije koje su dobile umetnica, kustoskinja i autorka Oksana Briukhovetska iz Kijeva, koja živi i radi u SAD, istoričarka umetnosti, kustoskinja i urednica Alina Šerban iz Bukurešta i kustoskinja, autorka i istraživačica Antonina Stebur iz Minska, koja trenutno živi i radi u Poljskoj i Nemačkoj.

Oksana Briukhovetska, foto: Asocijacija Igor Zabel 

Oksana Briukhovetska nagrađena je za izvanredan doprinos umetničkom i aktivističkom životu u Ukrajini i šire. Njen rad pokreće procese demokratizacije u najzahtevnijim okolnostima i podiže feminističku svest.

Alina Šerban nagrađena je za izuzetno istraživanje i sposobnost da kreira samostalne organizacije i platforme koje okupljaju centralno i istočnoevropske istraživače i kulturne radnike.

Antonina Stebur dobila je stipendiju u znak priznanja za izuzetnu moć otpora, posvećenost dekolonizaciji beloruske umetnosti i za uverenje da je umetnost praktičan instrument političke imaginacije.

Uoči svečane ceremonije uručenja nagrade “Igor Zabel”, 17. novembra u Cankarevom domu biće održana međunarodna konferencija “So Close: Ecologies of Life and Death”, na kojoj će govoriti: Maja and Reuben Fowkes, Thom van Dooren, Šejla Kamerić, Marietta Radomska, Boštjan Videmšek i Mick Wilson.

Konferencija prilazi budućnosti života na planeti iz perspektive kraja života, pozivajući na preispitivanje fenomena gubitka, pada, žalosti i smrti. Na taj način organizatori žele da prevaziđu binarni – na jednoj strani distopijski pesimizam u pogledu budućnosti, a na drugoj strani – utopijski optimizam u svemoguću ljudsku sposobnost da prevaziđe i sam kraj.

Konferenciju organizuju Asocijacija Igor Zabel, Erste fondacija i MGML/Cukrarna galerija, a biće prenošena uživo na YouTube kanalu Asocijacije Igor Zabel i na sajtu e-flux.

*Naslovna fotografija: Bojana Pejić, snimila Sveta Janać

(SEEcult.org)