Arhitektura u Jugoslaviji 1948-1980 u MoMA
Muzej moderne umetnosti (MoMA) u Njujorku predstavlja reprezentativnu izložbu jugoslovenske arhitekture iz perioda od 1948. do 1980. godine, koja obuhvata više od 400 crteža, modela, fotografija i filmskih snimaka iz gradskih arhiva, privatnih i muzejskih kolekcija iz celog regiona.
Izložba “Prema betonskoj utopiji: Arhitektura u Jugoslaviji, 1948-1980” (Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948-1980) biće otvorena 11. jula za članove MoMA, a od 15. jula i za najširu javnost, i prvo je predstavljanje izuzetnih dela vodećih arhitekata socijalističke Jugoslavije američkoj i međunarodnoj javnosti. Izložba ističe značajan, ali još uvek nedovoljno istražen opus modernističke arhitekture, čije napredno razmišljanje ima uticaj i danas, saopštio je MoMA.
Izložba istražuje, kako je istaknuto, izvanredno delo jugoslovenskih arhitekata koje je izazvalo međunarodno interesovanje tokom 45-godišnjeg postojanja SFRJ.
Arhitektura nastala u tom periodu – od nebodera građenih u stilu međunarodne prakse do brutalističkih “društvene kondenzatora”, manifestovala je radikalnu raznolikost, hibridnost i idealizam koji su karakterisali i samu jugoslovensku državu, naveo je MoMA u najavi izložbe, koja istražuje širok raspon tema – od procesa urbanizacije velikih razmera, preko tehnoloških eksperimenata i njihove upotrebe u svakodnevnom životu, konzumerizma, spomenika i memorijalizacije, do globalnog dometa jugoslovenske arhitekture.
Edvard Ravnikar, Trg revolucije - danas Trg republike, 1960-74, Ljubljana. Pogled na Trg, foto: Valentin Jeck, kolekcija MoMA, 2016.
Izložba obuhvata radove najvažnijih jugoslovenskih arhitekata, među kojima su Bogdan Bogdanović (1922-2010), Juraj Neidhardt (1901-1979), Svetlana Kana Radević (1937–2000), Edvard Ravnikar (1907-1993), Vjenceslav Richter (1917-2002) i Milica Šterić (1914-1998).
Od skulpturalnog enterijera Bele džamije u ruralnoj Bosni, preko rekonstrukcije Skoplja posle zemljotresa (1963), koju je osmislio japanski arhitekta Kenzo Tange, do Novog Beograda sa velikim ekspresivnim stambenim blokovima i javnim zgradama, izložba istražuje jedinstveni raspon formi i oblika produkcije jugoslovenske arhitekture i njen distinktivan, a višestruki karakter.
Stojan Maksimović, Sava centar, 1979, Beograd, Srbija. Pogled iz konferencijske sale, foto: Valentin Jeck, zbirka MoMA, Njujork (2016).
Pozicionirana između kapitalističkog Zapada i socijalističkog Istoka, Jugoslavija je, kako podseća MoMA, izbegla hladnoratovsku podelu izborom “trećeg puta”, kao jedna od vodećih zemalja Pokreta nesvrstanih, koji je osnovan 1961. godine i formalno nije pripadao nijednom bloku. Istovremeno, kako navodi MoMA, jugoslovenska vlada je započela ubrzanu modernizaciju i izgradnju, u cilju privrednog razvoja, unapređenja svakodnevnog života građana i afirmisanja raznovrsnosti kultura u regionu. Država je proširila te napore i izvan granica, unapređujući urbanizam i izgradnju širom zemalja u razvoju, posebno nesvrstanih zemalja u Africi i na Bliskom Istoku. Jugoslovenske arhitekte odgovorile su na kontradiktorne zahteve i uticaje razvojem posleratne arhitekture koja je pođednako bila na liniji, ali se i razlikovala od pristupa koje je bilo moguće videti u ostatku Evrope i šire.
Mihajlo Čanak, Leonid Lenarčić, Milosav Mitić i Ivan Petrović. Zgrada B9, Blok 21, 1959-65. Novi Beograd, Srbija. Foto: Ivan Petrović
Izložba uključuje i tri video instalacije rediteljke Mile Turajlić, otkupljene fotografije Valentina Džeka i radove savremenih umetnika Jasmine Cibic i Davida Maljkovića.
Izložbu organizuje glavni kustos za arhitekturu i dizajn u MoMA Martino Stierli, gostujući kustos je Vladimir Kulić, a saradnica Anna Kats, takođe iz Odeljenja za arhitekturu i dizajn MoMA-e.
Janko Konstantinov, Telekomunikacioni centar, 1972-81, Skoplje, Makedonija
Izložba će biti otvorena do 13. januara 2019. godine, a obuhvata i prateći program.
Povodom izložbe, objavljen je i katalog “Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948–1980” koji su priredili kustosi Martino Stierli i Vladimir Kulić (tvrdi povez, 200 strana), a košta 65 dolara. Takođe, objavljena je publikacija “Bogdanović by Bogdanović: Yugoslav Memorials through the Eyes of Their Architect” koju su priredili Vladimir Kulić i Wolfgang Thaler (tvrdi povez, 128 pages), a može se nabaviti za 40 dolara.
Izložbu je podržala Grejem fondacija za napredne studije umetnosti. Dodatna podrška obezbeđena je iz godišnjeg muzejskog fonda za izložbene aktivnosti. Takođe, izložbu je podržao Međunarodni savet muzeja moderne umetnosti i Savet za savremenu umetnost MoMA.
Naslovna fotografija: Miodrag Živković, Spomenik Bitki na Sutjesci, 1965-71, Tjentište, BiH, pogled sa zapadne strane, foto: Valentin Jeck, zbirka MoMA, Njujork (2017)
(SEEcult.org)
