Dani Matice srpske u Beogradu
Serijal od devet tribina o Matici srpskoj počeo je 18. februara u Galeriji Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU) u Beogradu, u okviru programa povodom 185 godina postojanja te najstarije kulturne, prosvetne i naučne ustanova srpskog naroda. Prva tribina posvećena je temi “Matica srpska juče, danas, sutra”, a organizovana je u okviru izložbe “Portreti časnika i dobrotvora MS” u Galeriji Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU).
Serijal od devet tribina o Matici srpskoj počeo je 18. februara u Galeriji Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU) u Beogradu, u okviru programa povodom 185 godina postojanja te najstarije kulturne, prosvetne i naučne ustanova srpskog naroda.
Prva tribina posvećena je temi “Matica srpska juče, danas, sutra”, a organizovana je u okviru izložbe “Portreti časnika i dobrotvora MS” u Galeriji Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU).
Serijal tribina, kao i izložba portreta i časnika MS, organizovani su u okviru “Dana Matice srpske u Beogradu”, koji su počeli 15. februara, a do 15. marta obuhvataju i izložbu o osnivaču i prvom predsedniku MS Jovanu Hadžiću (1799-1869) u prostoru informativnog centra Turističke organizacije Beograda u Knez Mihailovoj 6 (donji nivo).
Nakon prve tribine, čiji su učesnici predsednik MS i akademik Čedomir Popov i profesori Dušan Nikolić i Slobodan Ćurčić, tribinski program biće nastavljen 22. februara temom “Letopis Matice srpske i početna književna izdanja”.
Najavljene su i tribine “Naučna odeljenja MS” (23. februar), “Pravopisna i filološka izdanja” (25. februar), “Leksikografska izdanja MS” (1. mart), “Dan Rukopisnog odeljenja MS” (4. mart), “Dan Biblioteke MS” (8. mart), “Dan Galerije MS” (9. mart) i “Dan Izdavačkog centra MS”(11. mart), a sv
počinju u podne u Galeriji SANU.
Svečano zatvaranje i koncert povodom “Dana MS u Beogradu” biće 15. marta.
Matica srpska, osnovana 4/16. februara 1826. godine, označava redak fenomen kontinuiteta u srpskoj istoriji punoj diskontinuiteta, prekida i gubljenja ostvarenih vrednosti.
U protekla gotovo dva veka, MS je bez prekida (osim u doba svetskih ratova) vršila misiju koju su joj namenili njeni dalekovidi, mudri osnivači.
Negovanjem i razvojem književnog jezika, plodonosnim rasprostranjivanjem knjige u srpskom narodu i sve bogatijom izdavačkom delatnošću, od Letopisi serbske iz 1825. (koja je i podstakla osnivanje MS) do Srpske enciklopedije (koja se nedavno pojavila), naučnim tumačenjem nacionalne istorije, širokim otvaranjem vrata drugim naučnim disciplinama, ali u prvom redu brigom za napredak i bogaćenje srpske književnosti i drugih vidova umetničkog stvaralaštva, Matica srpska bila je jedno od najsnažnijih središta borbe za podizanje i čuvanje nacionalne svesti i duhovnog jedinstva celog srpskog naroda. Za to jedinstvo borila se i bori se samo jednim sredstvom - kulturom.
Zato je Matica srpska i uspela da svih ovih 185 godina oko sebe okuplja i za sebe vezuje mnoge najumnije ljude srpskog naroda: intelektualne stvaraoce, ali i zadužbinare, donatore i nesebične pomagače iz svih društvenih slojeva, od plemića (nenadmašnog Savu Popovića Tekeliju) i vladara (kneževe Miloša Obrenovića i Aleksandra Karađorđevića, vladike Petra Petrovića Njegoša), preko posednika (Gedeona i Bogdana Dunđerskog), trgovaca i drugih imućnih građana (Đorđa Radaka i jedinstvene Marije Trandafil), duhovnika i učenih ljudi (episkopa Platona Atanackovića, profesora Lazara Stojkovića), do stotina drugih zaslužnijih jednog od drugoga.
Matica srpska osnovana je 1826. godine u Pešti, u vreme oslobađanja Srbije od viševekovne turske vlasti i jačanja svesti o potrebi da se srpski narod u punoj meri uključi u savremene evropske tokove, uz očuvanje nacionalnog i kulturnog identiteta. Njeno delovanje je od samog početka bilo usmereno na predstavljanje srpske kulture u Evropi, a sa druge strane na prosvećivanje naroda. U tom cilju razvijena je bogata izdavačka delatnost. Osnovu je činio čuveni Letopis, pokrenut 1824. Kasnije su nastale brojne edicije, a među njima i jedna sa naglašenom prosvetiteljskom ulogom koja je nosila naziv “Knjige za narod”.
Od 40-ih godina XIX veka stvarani su uslovi za bavljenje naukom. Tada je formirana biblioteka sa knjižnim fondovima iz različitih naučnih oblasti i zbirka rukopisa.
Matica srpska je 1864. preseljena iz peštanskog Tekelijanuma u Novi Sad, poznat od tada i kao Srpska Atina. Grad je dobio taj naziv jer se smatralo da su se oko Matice srpske okupljali najobrazovaniji i najmudriji ljudi. Ta veza je kasnije postala još naglašenija. Matica srpska je postala simbol građanskog društva, visoke kulture, prosvetiteljstva i dobročinstva. Međutim, ona je bila i ostala opštenarodna.
Njeni osnivači (mladi doktorand Jovan Hadžić i bogati poslovni ljudi: Đorđe Stanković, Josif Milovuk, Jovan Demetrović, Gavrilo Bozitovac, Andrija Rozmirović i Petar Rajić), kao i prvi priložnici, živeli su u različitim sredinama, od Beča do Temišvara i od Dubrovnika do Pešte. Pripadali su različitim društvenim slojevima.
Dobrotvori i članovi Matice srpske su bili vladar Srbije Miloš Obrenović i njegov brat Jevrem, plemić Sava Popović Tekelija, baron Jovan Nikolić od Rudne, vladar Crne Gore Petar II Petrović Njegoš, pripadnici kraljevske porodice Karađorđević, pisci, narodni tribuni, svetski poznati naučnici, poput Mihajla Pupina, ali i manje znani građani koji su svojim prilozima podržavali prosvetiteljsku misiju Matice srpske.
Povezala ih je plemenita ideja o stvaranju jedne, jedinstvene košnice i stav da je čast služiti časnoj Matici srpskoj. Tu misao su sledile hiljade ljudi.
Među njima je bilo i pripadnika drugih naroda.
Upravo zahvaljujući širokoj podršci iz naroda, Matica je jedno vreme bila najbogatija zadužbinska ustanova u Ugarskoj. Iz njenih fondova su finansirani kapitalni projekti od značaja za standardizaciju srpskog jezika i za razvoj različitih naučnih disciplina. Istovremeno, Matica se starala o školovanju darovitih đaka i studenata, a time i o stvaranju srpske intelektualne elite.
Danas Matica srpska ima oko 2.000 saradnika najrazličitijih struka i disciplina. Zahvaljujući njima, MS je danas svojevrsni nacionalni centar za intelektualnu sintezu. Kao deo tog centra su, pored sedam njenih odeljenja, 10 periodičnih časopisa, 38 naučnih projekata i dve ustanove najvišeg ranga - Biblioteka i Galerija Matice srpske, a od nedavno pridružio im se i Matičin Izdavački centar.
Saradnici mS uključeni su u više desetina naučnih i razvojnih projekata, u okviru Odeljenja za književnost i jezik, Leksikografskog odeljenja, Odeljenja za društvene nauke, Odeljenja za prirodne nauke, Odeljenja za likovne umetnosti, Odeljenja za scenske umetnosti i muziku i Rukopisnog odeljenja.
Saradnici pripremaju priloge za deset Matičinih naučnih časopisa i rade na pripremi publikacija od kapitalnog značaja za srpsku kulturu i nauku, kao što su Srpska enciklopedija, Srpski biografski rečnik, Rečnik srpskog jezika, Pravopis...
Biblioteka Matice srpske ima više od 3.500.000 publikacija, a Galerija bogatu zbirku u kojoj je predstavljeno srpsko slikarstvo od XVIII do XX veka. Izdavački centar nastavlja tradiciju nekadašnjeg Izdavačkog preduzeća Matice srpske, čija su izdanja u Jugoistočnoj Evropi decenijama bila prepoznatljiva po amblemu MS, iza kojeg je stajala kvalitetna i brižljivo odabrana literatura iz različitih oblasti. Matica srpska svake godine dodeljuje nagrade za dostignuća u različitim oblastima kulture i nauke.
Matica srpska je bila uzor mnogim narodima. Po ugledu na nju osnovane su: Matica češka 1831. godine; Matica ilirska 1842. (koja je 1874. preimenovana u Maticu hrvatsku); Matica lužičkosrpska 1847; Matica galičko-ruska u Lavovu 1848; Matica moravska 1849; Matica dalmatinska u Zadru 1861; Matica slovačka 1863; Matica slovenačka 1864; Matica opavska 1877. i Matica u Tešinskoj kneževini 1898 (iz kojih je 1968. nastala Matica šleska); Matica poljska u Lavovu 1882; Matica školska u Tešinskoj kneževini 1885; Matica školska u Varšavi 1905; Matica bugarska u Carigradu 1909. i nova Matica bugarska 1989. godine.
Danas MS sarađuje sa mnogim institucijama i pojedincima iz svih krajeva sveta.
Uočavajući ulogu i mesto Matice srpske u kulturi zemlje, država je, posle nacionalizacije imovine MS nakon Drugog svetskog rata, preuzela pre šest decenija na sebe brigu o njenom opstanku, razvoju i osavremenjivanju.
Regulisana Zakonom o Matici srpskoj, ova briga često nije bila štedra, ali nije dovodila rad Matice srpske u nepremostive teškoće.
U okviru “Dana MS u Beogradu”, u Galeriji SANU priređena je izložba slikarskih portreta i skulptura stotinak najznamenitijih velikana njene istorije.
Nastala tokom XVIII, XIX i XX veka, odabrana umetnička dela ilustruju istoriju te institucije kroz portrete njenih časnika i dobrotvora i njihove biografije.
Sajt Matice srpske je www.maticasrpska.org.rs
Dimitrije Stefanović
