Prva retrospektiva Mire Brtke u Beogradu

Retrospektivna izložba “Refleksije” Mire Brtke (1930-2014) u Muzeju grada Beograda, priređena u saradnji sa fondacijom te svestrane umetnice, obuhvata više od 300 radova koji svedoče o njenom bogatom opusu kao slikarke, skulptorke, filmske režiserke, kostimografkinje, modne dizajnerke i aktivistkinje.

Izložba “Refleksije” omogućava da se raznovrstan i multimedijski opus Mire Brtke sagleda sa nove distance, 50 godina nakon njenog prvog samostalnog nastupa u Muzeju savremene umetnosti u Novom Sadu i Salonu Muzeja savremene umetnosti u Beogradu (1971).

Retrospektivna izložba pruža pregled njene produkcije od 1964. godine i “rimskog perioda” do poslednjih godina života.

Različiti ciklusi Mire Brtke, kako su naveli organizatori, svedoče o transformaciji njenog umetničkog identiteta od praktikanta postenformelističkih iskustava do predstavnika novih tendencija u savremenoj evropskoj umetnosti, od zastupnika Arganove (Giulio Carlo Argan) ideje projekta i Meninog (Filiberto Menna) stava “da umetnost ima pravo na zasebnost, ne da bi se izdvojila, nego da bi bila model drugim znanjima i praksama”, do približavanja Olivinom (Achille Bonito Oliva) konceptu transavangarde, prema kojem je “tkivo nove umetnosti prožeto značajnom dozom subjektivizma i osećajnosti, koji ne treba shvatiti samo kao autobiografski i privatni sindrom, već kao usklađenost umetnosti i individualnih motiva pročišćenih upotrebom svesnog i kontrolisanog jezika”.

Izložba predstavlja najreprezentativnije radove iz opusa umetnice, u vlasništvu Fondacije Mira Brtka iz Beograda.

Tu su serije slika u duhu postenformela, kojim započinje njeno slikarsko stvaralaštvo u Rimu, zatim istraživanja svetlosti i boje iz perioda stvaralaštva u okviru grupe “Illumination”. Sledi ciklus “Belih slika”, odlikovan racionalističkom geometrijskom formom, novim tretmanom materije, prostora i svetla u slici. U rimskom okruženju, praktikovala je neke od specifičnih slikarskih koncepcija, u maniru (p)op-artističkog koncepta slike. U višemedijskom opusu, na autentičan način je koristila papir, tekstil i tradicionalnu tehniku veza, istražujući mesto susreta dvodimenzionalnih radova sa trodimenzionalnošću i slobodnom formom (kolaž, asamblaž, objekat). Njen likovni izraz ostaje dosledan isticanju likovnih elemenata kao strukturalne zasebnosti i pikturalne vrednosti, što pokazuju serije “Lineari” i “Čisto slikarstvo”.

Skulpturi se posvećuje od 1990. godine, nakon tragične smrti supruga i sina, pa izložba obuhvata i sve njene vajarske tematske cikluse (Akumulacije, Crvena skulptura, Linearna skulptura, Metamehanike, Spolja-iznutra...) - od skulptura malog formata do monumentalnih, kroz koje je moguće i proći.

Pored likovnog stvaralaštva, izložba “Refleksije” prikazuje i deo njene delatnosti kao filmske režiserke, kostimografkinje, modne dizajnerke, aktivistkinje.

Izložba tako obuhvata i primerke njenog modnog dizajna - haljine koje su nosile neke od zvezda italijanske scene, među kojima je i Izabela Roselini. 

Rođena 1930. godine u Novim Banovcima, Mira Brtka pohađala je osnovnu školu u Staroj Pazovi, nakon čega je nastavila obrazovanje u Beogradu. Završila je studije režije na Akademiji za pozorište i film u Beogradu 1953. godine, u klasi profesora Slavka Vorkapića i Vjekoslava Afrića, a potom i Akademiju lepih umetnosti u Rimu 1963.

Njeni slikarski počeci sredinom 60-ih godina 20. veka odvijaju se u atmosferi italijanske umetnosti perioda “posle enformela”, a od 1966. dalje u slikama, kolažima i temperama na kartonu prelazi na kolorističku apstrakciju u simbiozi geometrijskih i organskih oblika “tvrdih ivica”.

Bila je članica umetničke grupe “Iluminasion” (Illumination), pod mentorstvom japanskog umetnika Nobuja Abea (Nobuya Abe), koja se zbog specifične fizionomije izdvaja u tadašnjoj italijanskoj umetničkoj klimi obeleženoj problemskom situacijom “posle enformela”. Članovi te grupe bili su i američka umetnica Marša Hafif (Marcia), Milena Čubraković iz Srbije i Aldo Šmit (Schmid) i Paolo Pateli (Patelli) iz Italije.

Prema rečima prof. Ješe Denegrija, jednog od autora tekstova u katalogu, koji je proveo novinare kroz izložbu, Mira Brtka se tokom početnog perioda karijere uklopila u Rimu u međunarodnu atmosferu poznog enformela - preispitivanja posleratnog modernizma i istraživanja konstitutivnih fenomena same slike. Retrospektiva i počinje primerima tog dela njenog opusa. Postavka pokazuje dalje kako je došlo do znatnih promena u njenom slikarstvu od 1967. godine, nakon ulaska u umetničku grupu Iluminasion, zasnovanu na idejama svojevrsnog prosvetljenja ili obasjanja, kako je to koncipirao njen tvorac Abe Nobuja. Ti pojmovi dali su njihovoj umetnosti metafizičku i spiritualnu dimenziju, koja je ostala temelj na osnovu kojeg se mogu tumačiti i kasnije umetničke faze Mire Brtke i ostalih članova grupe Iluminasion, koja se razišla nakon smrti svog idejnog tvorca.

Slovačko poreklo koje nosi sa sobom duboku etničku bazu unutar njenog formiranja u srpskoj sredini, potom odlazak u Rim, koji je u to vreme velika međunarodna scena, u kojoj se dešavaju forme poznog enformela, i potom multikulturalna zajednica koja dobija novi impuls preko svog mentora sa tada veoma aktuelnim idejama Dalekog Istoka - osnove su okvira u kojem se razvijala umetnost Mire Brtke, rezimirao je Denegri.

Baveći se različitim umetničkim poslovima i društvenim inicijativama, odolevajući egzistencijalnim izazovima i dokazujući se u dvema sredinama svoga delovanja, uprkos ličnoj životnoj tragediji (smrt sina i muža), Brtka je ovaplotila izuzetno dinamični “nomadski” lik višedisciplinarne kosmopolitske i ujedno izvorne lokalne savremene umetnice i kulturne aktivistkinje.

Veze sa beogradskom umetničkom scenom uspostavila je učešćem na Trijenalu 1967. godine i Oktobarskom salonu 1968. Usledile su samostalne izložbe u Sarajevu 1970, Novom Sadu i Beogradu, nakon kojih izlaže samostalno i u okviru kolektivnih izložbi mnogo puta.Retrospektiva u MSUV u Novom Sadu 2012. godine sublimirala je njeno dotadašnje stvaralaštvo.

Mira Brtka bavila se i pozorišnom i filmskom režijom, scenografijom, kostimografijom, animiranim filmom, modom (unikatne “Mirine haljine”), slikarstvom, kolažom i skulpturom. Osnovala je umetničku asocijaciju “Biro bunker” u Staroj Pazovi 1994. Stvarala je aktivno do poslednjih godina života.

Izložba “Refleksije” postavljena je u 16 celina prvog sprata izlagačkog prostora Muzeja grada Beograda, a trebalo je da bude otvorena od 17. marta za posetioce, ali će zbog novih epidemioloških mera biti dostupna čim okolnosti to dozvole.

Retrospektiva Mire Brtke biće otvorena do 25. aprila, a prati i reprezentativan katalog, u kojem su tekstove pisali Ješa Denegri, Sava Stepanov, Olivera Janković i Selena Andrić.

(SEEcult.org)