Bioskopi u kulturi sećanja

Beogradski bioskopi u kulturi sećanja tema je novog izdanja Filmforuma Studentskog kulturnog centra u Beogradu 14. maja, a uz foto izložbu Srđana Veljovića, posvećenu bioskopu “Partizan”, biće prikazan i film “Central” Vuka Savića i predstavljene akcije inicijative Povratak otpisanih kojima je proteklih godinu i po dana skretana pažnja na tragičnu sudbinu beogradske bioskopske mreže nakon privatizacije “Beograd filma”.

“Partizan”, “Central”, “Odeon”, “Balkan”, “20. oktobar” i “Slavica” spadaju među 14 gradskih bioskopa koji su bili u sastavu “Beograd filma”, a nakon privatizacije 2007. godine su ugašeni. U sećanjima generacija koje su odlazak u bioskop doživljavale ne samo kao puku zabavu, već i kao svojevrstan kulturni i društveni ritual, prostori nekih od tih bioskopa ostali su zabeleženi kao mesta znatnog stepena društvenosti, a ujedno i mesta sticanja kulturnih kompetencija po manje formalnom osnovu od onog koji je tzv. visoka kultura nudila kroz svoje institucije. U tim bioskopima gledali su se i razni opskurni žanrovski filmovi, kao i mnogi filmovi B i C produkcije koji nisu stizali do festivala, a retko su se mogli videti i na televiziji, pa su neki od tih filmova postali sredstvo međusobnog prepoznavanja gledalaca specifičnih afiniteta, kao i izvor potkulturnih matrica koje su donekle profilisale njihov odnos prema zvaničnoj kulturi, naveo je urednik Filmforuma Stevan Vuković.

Niz akcija grupe autora “Bioskopi: povratak otpisanih” imao je za cilj da ukaže na proces nasilnog brisanja tragova materijalne kulture za koju su sećanja generacija onih koji su bili redovni bioskopski posetioci vezana.

Privatizacija bioskopa nije uključivala i obavezu novih vlasnika da ih zadrže u istoj nameni, pa su te zgrade počele da se tretiraju kao objekti bez identiteta, kao puko sredstvo akumulacije kapitala. Činjenica jeste da su bioskopi takvog tipa globalno već od 80-ih godina prošlog veka gubili na popularnosti u odnosu na nove multiplekse sa nizom pratećih sadržaja (koji su kod nas novina), i da je teško naći način za njihovu ekonomski rentabilnost, ali to ne znači, kako je naveo Vuković, da ih treba otpisati i da im se ne može naći neka druga namena koja bi bila u skladu sa istorijom njihovih programa. Upravo na to ukazuju javni gestovi grupe aktivista koji vraćaju te bioskope u polje rasprave.

Foto dokumenti Srđana Veljovića nastali su na samom kraju višedecenijskog rada bioskopa “Partizan”, krajem leta i početkom jeseni 2005, i to u vreme kada je u njemu, u okviru BELEF-a, izvođen kontekst-specifični pozorišni eksperiment rediteljke Ane Miljanić, u tradiciji ne-dramskog teatra, ukazujući na potencijale takvih prostora za alternativne forme delovanja u polju kulture.

Jedini oficijelni porno bioskop u gradu, koji je u neka prethodna vremena bio fokusiran na kung-fu filmove, tih je dana ustupio je prostor za dva rada u pozorišnom mediju, kao i instalaciju tri likovna umetnika, jedan interaktivni performans koji je koristio sredstva televizijskih i internet direktnih prenosa i jedan dokumentaristički video na temu pornografije. Nakon toga, “Partizan” je prosto vraćen svojoj prethodnoj nameni, da bi dve godine kasnije bio prodat, ugašen i zaključan.

U Veljovićevom radu predstavljeni su najkarakterističniji detalji enterijera i atmosfera prostora koju je Ana Miljanić u svom radu dobro iskoristila.

Film “Central” Vuka Savića nastao je sedam godina kasnije, u produkciji Akademskog filmskog centra Doma kulture Studentski grad, i prikazao je stanje nakon privatizacije. Nekadašnji bioskop u to vreme već je igrao ulogu prostora u koji su se slili tokovi ulične prodaje garderobe i druge robe široke potrošnje. To nije šoping centar, već sirotinjski bazar pod krovom bioskopa, u kojem sve izgleda kao sredinom 90-ih. “Central”, dakle, više nije bioskop, a ipak nije ni funkcionalni trgovinski objekat, već nešto što čeka pravu namenu, i deluje kao da se vrti u limbu stalne privremenosti, u kojoj se nalaženje adekvatne namene za njega stalno odlaže, naveo je Vuković.

Tu sliku upotpunjuje i životna priča nekadašnjeg kino operatera “Beograd filma”, koju iznosi u ambijentu nekadašnje projekcione kabine bioskopa, u koju je snimateljsku ekipu uveo u svojoj aktuelnoj funkciji radnika obezbeđenja, na osnovu koje je koristi u lične potrebe.

Jedna od poslednjih akcija neformalne grupe Povratak otpisanih, inače, bila je u završnici 41. FEST-a početkom marta, kada je ispred Sava centra - najveće bioskopske dvorane u Beogradu, postavljeno 14 krstova sa imenima bioskopa uništenih u privatizaciji “Beograd filma”.

I publika FEST-a i poznati domaći glumci pridružili su se toj akciji na simboličnom groblju beogradskih bioskopa.

Grupa Bioskopi: Povratak otpisanih izazvala je pažnju javnosti i postavljanjem spomen-ploče na zgradu zatvorenog bioskopa “Balkan”, koji je 1912. godine postao prvi stalni beogradski bioskop. Ranije je različitim akcijama skrenuta pažnja i na sudbinu bioskopa “Kozara”, “20. oktobar”, “Odeon”...

(SEEcult.org)