Majstori sovjetske fotomontaže
Muzej Majakovskog u Moskvi obeležava 75 godina postojanja izložbom u galeriji “Proun” kojom predstavlja majstore sovjetske fotomontaže, kao što su Rodčenko, Klucis, Senjkin i Lisicki.
Izložba u galeriji “Proun” u centru za savremenu umetnost Vinzavod govori o periodu kada je Rusija postala jedan od svetskih centara razvoja fotomontaže.
Na postavci dominiraju plakati iz ranog sovjetskog agitpropa koji označavaju ilustracije paranoične svesti možda na najupečatljiviji način.Verbalne i vizuelne formule, nastale na doslednoj primeni agitacionog pokliča “Umetnost u službi naroda!”, danas opčinjavaju ne samo beskompromisnim estetizmom, nego i kosmičkom izbezumljenošću.
“Leljin - to je marksizam na delu!” - misticizam ove i sličnih sentencija, sadržan je u fotomontažama iz perioda 20-ih i 30-ih godina 20. veka Aleksandra Rodčenka (1891-1956 ), Lazara Markoviča Lisickog Ela (1890-1941), Gustava Klucisa (1895-1938), Sergeja Senjkina (1911-1945) i još nekoliko umetnika čiji eksponati dominiraju na izložbi.
Složenost revolucionarne svakidašnjice mlade sovjetske republike našla je u grafičkim radovima avangardista takvo fantasmagorično ovaploćenje da je danas teško predstaviti kako su oni njima postizali verodostojnost u nepismenim narodnim masama.
Teorijski vizuelni efekti, koji su se dobijali sjedinjenjem fotofakta i boljševičke retorike, trebalo je da se preobraze u opšte parole i direktne pozive koji su slati kako revolucionarnom proletarijatu, tako i revolucionarnom seljaštvu, formirajući na taj način sliku svetle budućnosti koja će jednom stići u zemlju koja je sada pretvorena u ruine.
Strašno je i pomisliti kakve su sve misli mogle izavati u mozgu radnog čoveka. Na primer, Klucisov kolaž “Lenjin i deca” s hidrocefalnom dominatnom glavom Vladimira Iljiča Lenjina koja se pojavljuje iza crvenog horizonta nad različitim fragmentima dece na automobilskoj karoseriji i uramljene figure već zrelog vođe i Nadežde Krupske sa osmehom ptice grabljivice. Ili, kakva je osećanja trebalo da izazove graditelj ozaren životnom radošću sa panoa Sergeja Senjkina uoči partijskog kongresa, koji najednom dobija obličje stravičnog manijaka. Posetilac sa zakašnjenjem primećuje natpis u uglu eksponata “Industrijski štit <nrzb< Rusije graditelj”. Slika je ispunjena na isti način kao što se u klasičnim trilerima izvodi osveta. Kravavo, razume se. A nad njom se neprimetno naklanja obična olovka koja piše zakletvu ili je to pak formula nekog mističnog rituala. Šta da se tek kaže o patološko-anatomskim ”crtežima” na motive Lenjinove smrti.
Radovi Rodčenka odlikuju se jasnoćom ideološke poruke i geometrijskom čistotom forme. I stvara se utisak da su mnoga njegova likovna otkrića, kao i radovi Lisickog, izvršili snažan uticaj na domaći grafički dizajn, štamparsku tehniku, opremu enterijera i unutrašnju arhitektiru - ukoliko su bili u većem stepenu usmereni na umetnost, nego na agitaciju. Na taj način bi se moglo doći do zaključka da su abrakadabrička rešenja Klupcisa i Senjkina uticala na formiranje i samog sovjetskog čoveka epohe koji rasađuje lepotu oko sebe obuven u duboke čizme.
Ti utisci su trajni i sa izložbe koja se održava u maloj sali centra dizajna Artplay pod nazivom “Narodna izgradnja SSSR-a. Sovjetska fotografija 1920-1960. Iz zbirke Sepherot Foundation”. Bez obzira na građevinski naziv, ova izložba predstavlja radove poznatih majstora sovjetske fotografije,uključujući opet Rodčenka i Lisickog, zasnovane na afirmaciji mitologije “sovjetskog čoveka”. Oko 180 snimaka tog mitskog “sovjetskog čoveka” koji bi se, makar koliko to izgledalo paradoksalno, mogao nazvati “arhetipom budućnosti”, ”žiteljom sovjetske utopije” razmeštaju se u situacije koje jesu postale arhetipovi sovjetske propagande, slikajući na njemu i po njemu radost koja mu kaplje iz rada, sporta sa stražarskog mesta na granici, u novom stanu, u kolektiivu, na setvi i žetvi u kolhozu, svuda, po celoj žemlji sovjeta.
Prvi put su izloženi dosad nikada javno prikazani štamparski otisci koji odgovaraju vremenu nastanka fotografije Georgija Zeljme (1903-1994) koje je uradio kao fotokorespodent u agenciji Rusfoto u Uzbekistanu. Otuda potiču fotografije trudbenika tipičnih za sovjetski istok - lončara, brusača i sličnih zanatlija koji su povezani sa protokolom novog života u čije se brze tokove ulivaju prve škole na maternjim jezicima u zemljama šovjetske Azije, anafalbetski tečajevi za odrasle, ženski klubovi, praznici, i sve je to bilo “zahvaćeno” ručno u bukvalnom smislu reči.
Tada, 1920. godine, budući klasik ruske fotografije radio je samo sa drvenom kamerom koja je bila slična harmonici i fiskirana na teškom stativu, kako je kasnije Zelme pisao u autobiografiji. Nije imala otvor blende za ekspoziciju u suštini istorijskih sižea, pa je on radio kao i prilikom portretisanja - tako što je snimao deo po deo, rukom sa objektiva.To nije smetalo velikom majstoru umetničke fotografije da dostigne najviši mogući stepen verodostojnosti slike.
Drugi korifeji sovjetske fotografije nisu na ovoj postavci predstavljeni tako široko, ali svi njihovi izloženi snimci daju pun uvid u njihov stvaralački postupak. Izložba je tako obogaćena fotografijama čiji su autori takvi majstori kao što su Maks Alpert, Boris Ignatovič, Ivan Šagin, Arkadij Šajhet, Boris Kudojarov ili Dmitrij Debabov.
U celini, izložba upečatljivo dočarava istoriju sovjetske fotografije kao velike umetnosti. Njome je postignut cilj da se kroz duhovno podizanje ideoloških smernica i novatorstva u kompozicionim rešenjima, neobičnost rakursa i kadriranja, pomalja čovek.
B. Rakočević
