Hvala i slava Raši Todosijeviću
Svetski proslavljeni umetnik Dragoljub Raša Todosijević, jedan od najuticajnijih likovnih stvaralaca sa prostora bivše Jugoslavije, dobitnik najprestižnijih domaćih i niza renomiranih međunarodnih priznanja, sahranjen je 6. decembra u rodnom Beogradu u prisustvu porodice, prijatelja i kolega, a u odsustvu državnih i gradskih zvaničnika, koji nisu našli za shodno ni da izraze saučešće zbog smrti umetnika o kojoj su izvestili i mnogi regionalni, ali i svetski mediji.
Hvala Raši Todosijeviću. Zahvalna Srbija. Možda?, rekla je u oproštajnom govoru na kremaciji na Novom groblju istoričarka umetnosti i viša kustoskinja Muzeja savremene umetnosti u Beogradu (MSUB) Una Popović, koja je govorila u ime institucije, ali i u lično ime, budući da je odrasla uz Rašu Todosijevića, člana neformalne Grupe šestoro umetnika okupljenih početkom 70-ih godina 20. veka oko Studentskog kulturnog centra u Beogradu, u kojoj je bio i njen otac, umetnik Zoran Popović, uz Marinu Abramović, Nešu Paripovića, Eru Milivojevića i Gergelja Urkoma.
Una Popović započela je i završila govor čuvenom Rašinom rečenicom “Hvala Raši Todosijeviću”, napominjući da je on zapravo najbolje i umeo da objasni samog sebe, i pored stotina stručnih analiza njegovog rada.
Jednom prilikom, kako je podsetila, Todosijević je izjavio: “Kada bih baš morao da opišem sebe samog - što je uistinu jedan nezahvalan zadatak, rekao bih da sam ja pre svega evropski umetnik čiji se rad sastoji od teškog rudarskog kopanja po svesti i podsvesti, ali i savesti naše nemilosne civilizacije”.
Znajući Todosijevića od ranog detinjstva i napominjući da je njihov odnos uvek bio drag i topao, Una Popović je istakla da je kroz takvu komunikaciju i učila od njega - neposrednu, analitičnu, otvorenu i, naravno, satiričnu umetnost, i to ne prema samo ovom vremenu i ovoj zemlji, već i prema životu generalno.
Kroz te neposredne analize dolazilo se do ozbiljnosti i spremnosti ka promenama i progresima, intelektualnim, umetničkim, egzistencijalnim, rekla je Una Popović.
Una Popović podsetila je da je pre tačno godinu dana na istom mestu ispraćena i njena majka, istoričarka umetnosti Jasna Tijardović, Todosijevićeva pijateljica, intelektualni i umetnički saborac još od sedamdesetih, čije je druženje i poštovanje trajalo do samog kraja.
“Čini mi se tako da odlaze velikani ovoga grada, zemlje i kulture i već mogu intimno reći – u svoje ime – neka moja šira porodica, ali i opšte gledano u odnosu na sve nas ovde – osnovni pokretački nukleus stalnih borbi, nepristajanja, hrabrih srca i pravičnog rasuđivanja”, istakla je Una Popović.
Dragoljub Raša Todosijević bio je jedan od ključnih protagonista konceptualne umetnosti krajem 60-ih i početkom 70-ih godina i jedna od najznačanijih umetničkih ličnosti našeg vremena, koji je doprineo afirmaciji nove umetničke prakse na prostoru Srbije i nekadašnje Jugoslavije. Tokom 70-ih godina sa ostalim umetnicima u neformalnoj Grupi šestoro umetnika redefinisao je funkciju, potrebu i cilj umetnosti, kao i njenu formu i materijalnost.
Todosijević je u svojim radovima - od akcija, performansa, instalacija, slika i tekstova, razvijao radikalan politički diskurs.
Jedna od njegovih izjava: “Način na koji umetnik postavlja pitanje o umetnosti, jeste umetničko delo”, potvrđuje osobenu stranu njegove umetnosti. Kritička intervencija, odnosno stalno preispitivanje, analitičnost, direktna politizacija, prema Todosijeviću su način i svrha delovanja u umetnosti, istakla je Una Popović.
Todosijević je kroz umetničku praksu realizovao crteže, slike, grafike, kolaže, skulpture, objekte, instalacije, performanse, video radove, plakate, programske tekstove i priče, kao i grupne izložbe.
“Was ist Kunst, Marinela Koželj?” (1978) predstavlja njegov amblematski rad i jedan od njegovih najizvođenijih performansa uopšte, a može se reći i jedan od najznačajnijih radova u srpskoj umetnosti 20. veka, istakla je Una Popović, pročitavši deo saopštenja MSUB-a koje je napisala povodom Todosijevićeve smrti.
Todosijević je, kako je naglasila, bio i jedan od međunarodno najaktivnijih, najizlaganijih i najviše uvaženih umetnika iz Srbije.
MSUB mu je priredio retrospektivu 2002. godine “Hvala Raši Todosijeviću”, a učestvovao je i na brojnim domaćim i internacionalnim kolektivnim izložbama koje je MSUB organizovao, podsetila je Una Popović.
Dragoljub Raša Todosijević preminuo je 3. decembra u rodnom Beogradu u 79. godini.
Todosijeviću je ranije ove godine uručena nagrada Udruženja likovnih umetnika Srbije (ULUS) za životno delo, kojom se odaje najveće priznanje za celokupno profesionalno stvaralaštvo u oblasti likovne umetnosti.
Dobitnik je još niz nagrada, među kojima su Unicredit nagrada na 54. Bijenalu u Veneciji za izložbu “Svetlost i tama simbola” (2011), kao i nagrada stokholmskog Muzeja moderne umetnosti, IASPIS Residential Award AWARD (2001), zatim nagrada ArtsLink za 2004. godinu i nagrada Emili Harvi fondacije iz Njujorka (2006), koja se dodeljuje umetnicima povezanim sa pokretom Fluksus. Dobitnik je i nagrade "Ivan Tabaković" Srpske akademije nauka i umetnosti (2023), nagrade za životno delo 50. Okobarskog salona u Beogradu (2009), Nagrade Grada Beograda (2003), nagrade Memorijala “Nadežde Petrović” u Čačku (1998), nagrade “Sava Šumanović” (2008) i drugih.
Njegovi najpoznatiji radovi – "Šta je umetnost?“ (Was ist Kunst?), "Bog voli Srbe" (Gott liebt die Serben), "Edinburška izjava" i mnogi drugi, obezbedili su mu svetsku reputaciju.
Todosijevićevi radovi otkupljeni su za Muzej savremene umetnosti u Beogradu, Muzej moderne umetnosti u Ljubljani, Centar Žorž Pompidu – Bobur u Parizu, stokholmski Muzej moderne umetnosti, Tejt muzej u Londonu.
Video njegovog kultnog performansa iz 1976. godine "Was ist Kunst" uključen je 2014. godine u kolekciju Tejt muzeja u Londonu, koji je otkupio 2019. godine i deo njegovih radova iz čuvene serije “Nulla dies sine linea” iz sredine 70-ih godina.
Todosijević je održao oko 40 samostalnih i učestvovao na više od 200 grupnih izložbi počev od ranih 70-ih: Edinburg Art Festival (1973), Spans 73 (Zagreb, 1973), Aprilski susreti (Beograd, 1973-1975), 10 European Artists (Hillyer Gallery, Northampton, Mass, SAD, 1975), Pariski bijenale mladih (1977), New Art Practice 1966-1978 (Zagreb, 1978), European Dialogue, 3rd Sidney Biennial (Australija, 1979), Krakow Encounters (1981), 16th Biennale in Sao Paolo (1982), Photographs by Artists (Crown Point Gallery, Okland, SAD, 1982), Private Symbols as a Social Metaphor (5th Sidney Biennial, 1984), Fra-Yu-Cult (Gallery 369, Edinburg, 1990), Photography among the Serbs 1839-1989 (Beograd,1991), Cetinjsko bijenale (1991), Slav Athens (Ljubljana, 1991), Privatno-javno (Podgorica, Belograd, Novi Sad, 1992-1993), Europaer (Grac, 1993). Project for Europe- Europe Rediscovered (Kopenhagen, 1994.) Edinburgh Arts Festival (Edinburg 1994), II International Biennial Invitational (Los Anđeles, 1994), Aeropagitica, 28 freie Seiten, Museum G.A.M.E.S of Art (1997), Out of Action; Between performance and the Object (1949 -1979): Museum of Contemporary Art (Los Anđeles 1997); Österreichisches Museum fur Angewandte Kunst (Beč, 1998); Museum d’Art Contemporani (Barselona, 1998-1999); Museum of Contemporary Art (Tokio, 1999), Body and the East, Museum of Modern Art (Ljubljana, 1998) Focus Belgrade, Galeria IFA (Berlin, 1998).
Poslednju izložbu, “Velika fantazija”, imao je u septembru u galeriji X Vitamin, a obuhvatala je kolaže i akvarele malih formata koji su nastajali mahom 90-ih godina za umetnikovim kuhinjskim stolom.
Todosijević je 2015. godine ostao bez ateljea na Starom sajmištu u Beogradu. Tim povodom, govorio je u intervjuu za SEEcult.org o situaciji u umetnosti nekad i sad, kulturnoj politici, umetničkom obrazovanju, nepostojanju sistema vrednosti i interesovanja za umetnost, te o šansama mladih umetnika, kojima savetuje da odu negde van. Smatrao je da vlastima ne treba kultura, jer okuplja brojčano malu populaciju koja je u smislu glasačke mašine bezvredna.
(SEEcult.org)
